မီဒီယာကို ဒီမိုကေရစီ ဇာတ္သြင္းျခင္း

သိၾကၿပီးသား ျဖစ္တဲ့အတိုင္း မီဒီယာေတြရဲ႕ အလုပ္ဟာ ျပည္သူလူထုကို သတင္း အမွန္၊ ျဖစ္ရပ္ အမွန္ေတြ သိရေအာင္ တင္ျပ ေဖာ္ျပေပးဖို႔ ျဖစ္သလို ျပည္သူ လူထုဘက္က ရပ္တည္ဖို႔၊ ပညာေပးဖို႔၊ ေျဖေဖ်ာ္ဖို႔လည္း တာဝန္ရွိပါတယ္။

အစဥ္အလာ ပံုစံအရေတာ့ သတင္းဌာနေတြရဲ႕ သတင္းေထာက္ေတြ၊ အစီအစဥ္ တင္ဆက္သူေတြက သူတို႔ တာဝန္ယူထားတဲ့ နယ္ပယ္မွာ ျဖစ္ပ်က္ေနတာေတြထဲက သတင္းျဖစ္ႏိုင္တဲ့ အျဖစ္အပ်က္ေတြကို စုေဆာင္း ေမးျမန္းေရးသားၿပီး သတင္းအျဖစ္ ပံုႏွိပ္ေဖာ္ျပ ဒါမွမဟုတ္ ထုတ္လႊင့္ ျပသ ေပးၾကရပါတယ္။ တီဗီ သတင္းဌာနေတြကေတာ့ အျဖစ္အပ်က္ေတြကို ႐ိုက္ကူး တင္ျပၾကပါတယ္။ တီဗီ ဂ်ာနယ္လစ္ဇင္ေပါ့ေလ။

သတင္းနဲ႔ ဆက္သြယ္ေရး နည္းပညာေတြ ဖြံ႔ၿဖိဳးတိုးတက္လာတာနဲ႔အမွ် သတင္းျဖစ္ရပ္ကို ဖန္တည္းတဲ့ပံုစံ၊ တင္ျပတဲ့ ပံုစံေတြလည္း တိုးတက္ေျပာင္းလဲလာခဲ့ပါတယ္။ စာအုပ္စာတမ္း၊ သတင္းစာေတြနဲ႔ ေရးသားတင္ျပၾကသလို ဗီဒီယိုနဲ႔လည္း ႐ိုက္ကူးတင္ျပၾကပါတယ္။ ျဖစ္ရပ္မွန္ မွတ္တမ္းတင္ ႐ုပ္ရွင္ကား (Documentary film) ႐ိုက္ကူးသူ၊ ထုက္လုပ္သူေတြလည္း အမ်ားၾကီး ေပၚေပါက္လာၿပီး စီးပြားေရးလုပ္ငန္းပံုစံတခုအျဖစ္ေတာင္ လုပ္ကိုင္လာၾကပါၿပီ။

႐ိုး႐ိုးသတင္း ေရးသားတင္ျပမႈမွာ သတင္းစာတိုက္ေတြက ခန္႔အပ္ထားတဲ့ သတင္းေထာက္ေတြက သတင္းလိုက္ၿပီး ေရးသားတင္ျပရာက သာမန္ျပည္သူလူထုကလည္း သူတို႔ တကယ္ေတြ႔ၾကံဳရတဲ့ အျဖစ္အပ်က္ေတြကို စံုစမ္းေမးျမန္း ဓာတ္ပံု႐ိုက္ၿပီး သတင္းဌာနေတြကို ေပးပို႔တာကို သတင္းဌာနေတြက လက္ခံလာတဲ့အတြက္ သာမန္ျပည္သူလူထုကလည္း စိတ္ဝင္စားမယ္ဆိုရင္ ကိုယ့္ကိုယ္ကို သတင္းေထာက္ေတြအျဖစ္ သေဘာထား လုပ္ကိုင္ေဆာင္ရြက္ခြင့္ ရလာပါတယ္။ စီတီဇင္ဂ်ာနယ္လစ္ (Citizen journalist) ေပါ့ေလ။ အခု က်ေနာ္ ေရးသားတင္ျပမွာက အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုက မွတ္တမ္းတင္ ႐ုပ္ရွင္ထုတ္လုပ္သူတဦးျဖစ္တဲ့ စတီဗင္စတား (Steven Starr) ရဲ႕ ဂ်ာနယ္လစ္ဇင္ပါ။ အဲဒါကေတာ့ ဒစ္ဂ်စ္တယ္လ္ အြန္လိုင္း (Digital on-line) စင္ျမင့္ကေန ကိုယ္တင္ျပခ်င္တဲ့ အေၾကာင္းအရာကို သာမန္ျပည္သူလူထုေတြရဲ႕ ပါဝင္ေဆာင္ရြက္မႈ အကူအညီရယူၿပီး ဗီဒီယိုမွတ္တမ္းတင္ ႐ုပ္ရွင္ဖန္တည္းထုတ္လုပ္တဲ့ ေနာက္ဆံုး မီဒီယာထုတ္လုပ္မႈ ပံုစံပါ။

အဲဒီမီဒီယာထုတ္လုပ္မႈ ပံုစံမွာ အေၾကာင္းအရာ ဖန္တည္းထုတ္လုပ္သူေတြအေနနဲ႔ အလွမ္းေဝးတဲ့ ဒါမွမဟုတ္ သြားဖို႔မျဖစ္ႏိုင္ေလာက္တဲ့ ေနရာေဒသေတြကိုသြားၿပီး ႐ိုက္ကူးေနစရာ မလိုေတာ့ပါဘူး။ အဲဒီဖန္တည္းမႈ လြတ္လပ္မႈဟာ အကုန္အက်လည္း မမ်ားပါဘူး။ တခုတည္းေသာ မရွိမျဖစ္ရွိရမယ့္ အရာကေတာ့ ပါဝင္ေဆာင္ရြက္လာမယ့္ သူေတြဆီက ႐ုိက္ကူးထားတဲ့ ဗီဒီယိုကားပိုင္းေတြကို လက္ခံႏိုင္ေလာက္ေအာင္ဆန္႔တဲ့ တတ္ႏိုင္မယ့္ ပမာဏ ဘင္းဝစ္သ္ (Bandwidth) ရွိတဲ့ ဝဘ္ဆိုဒ္ (Website) မီဒီယာစင္ျမင့္တခုပါပဲ။

စတား (Starr) က ဘန္ေကာက္ပို႔စ္ သတင္းစာရဲ႕ ေအာက္လြတ္ (Bangkok Post; Outlook) ကို ေျပာၾကားရာမွာ သူေနာက္႐ုိက္ကူးမယ့္ မွတ္တမ္းတင္ ႐ုပ္ရွင္မွာ သူရဲ႕ ထုတ္လုပ္ေရးအဖြဲ႔ (Production Team) ကို တည္းျဖတ္စုစည္း ဆက္စပ္ေပးဖို႔ ဘယ္သူမဆို သူတို႔ ႐ိုက္ကူးထားတဲ့ ဗီဒီယိုကားပိုင္းေတြကို ေပးပို႔ႏိုင္တဲ့ အေကာင္အထည္မဲ့ စတူဒီယိုတခုမွာ တစိတ္တပိုင္း ထုတ္လုပ္ေကာင္း ထုတ္လုပ္မယ္လို႔ ေျပာခဲ့ပါတယ္။ သူက “အဲဒီနည္းစနစ္က ဒါ႐ိုက္တာရဲ႕ အျမင္မပါတာမ်ဳိး မျဖစ္္ပါဘူး။ ဒါ႐ိုက္တာကေတာ့ ႐ုပ္ရွင္ကားပိုင္းကို ေနာက္ဆံုး ေရြးခ်ယ္တဲ့သူ ျဖစ္ေနတာပါပဲ။ တကယ္လို႔ က်ေနာ္တို႔ လိုခ်င္တဲ့ ႐ုပ္ရွင္ကားပိုင္းကို မရရင္ က်ေနာ္တို႔က ထြက္ၿပီး ျဖစ္ႏိုင္တဲ့ နည္းလမ္းနဲ႔ ႐ိုက္ရမွာပါပဲ။ ခင္ဗ်ားတို႔ကို အလုပ္လုပ္ေပးမယ့္သူေတြ အမ်ားၾကီးရွိေနတဲ့အတြက္ အမ်ားၾကီး အေထာက္အကူ ရမွာျဖစ္သလို တကယ္လုိ႔ ႐ုပ္ရွင္ထဲမွာ သူတို႔႐ိုက္ကူးထားတဲ့ ကားပိုင္းကို သံုးမယ္ဆိုရင္လည္း သူတို႔ဟာ အဲဒီအတြက္ အဖိုးအခရမွာပါ။ သူတို႔ကို အသိအမွတ္ျပဳ႐ံုသာ မဟုတ္ဘဲ သူတို႔ ႐ိုက္ကူးထားတဲ့ ကားပိုင္းအတြက္လည္း အဖိုးအခ ဆုေၾကး အေသအခ်ာရရမွပါ။” လို႔ ဆိုပါတယ္။

အဲဒီမီဒီယာထုက္လုပ္မႈ ပံုစံသာ လြန္ခဲ့တဲ့ ၅ ႏွစ္ေက်ာ္ေက်ာ္က ရွိေနခဲ့ရင္ Flow: for love of water ကို ႐ိုက္ကူးခဲ့တဲ့ သူနဲ႔ ဆာလီနာ (Salina) တို႔ အေနနဲ႔ အင္ဒိုနီးရွား၊ အိႏၵိယ၊ ေတာင္အာဖရိက၊ ဘိုလီးဘီးယားနဲ႔ တျခားေနရာေဒသေတြကို ခရီးထြက္ၿပီး ၅ ႏွစ္ေလာက္ အခ်ိန္ကုန္ခံေနစရာလိုမယ္ မဟုတ္ဘူးလို႔ သူက ေျပာပါတယ္။ က်ေနာ္တို႔အေနနဲ႔ ေလယာဥ္ေပၚတက္ခဲ့ရ၊ ကမၻာတဝွမ္းသြားခဲ့ရတဲ့အတြက္ ႐ုပ္ၾကြင္းေလာင္စာဆီေတြကို ေလာင္ၿမိဳက္ပစ္စရာ၊ ကာဘြန္ဓာတ္ေတြ ထုတ္လႊတ္ေအာင္ လုပ္ေနစရာ မလိုပါဘူး။ က်ေနာ္တို႔အစား က်ေနာ္တို႔အတြက္ အလုပ္လုပ္ေပးမယ့္ ေဒသခံ မီဒီယာဖန္တည္းသူေတြ ရွိေနမွာပဲ။

က်ေနာ္တို႔က “Maude Barlow (Flow မွာ ဇာတ္ေကာင္အျဖစ္ ပါဝင္ခဲ့တဲ့ ထင္ရွားတဲ့ ကေနဒီယန္ တက္ၾကြလႈပ္ရွားသူ) တေယာက္ ဒီည ကေနဒါလႊတ္ေတာ္မွာ မိန္႔ခြန္းေျပာလိမ့္မယ္။ ေက်းဇူးျပဳၿပီး သူမကို သြားၿပီး ေတြ႔ဆံုေမးျမန္းၾကည့္ေပးပါ။” လွမ္းၿပီး ေမတၱာရပ္ခံလိုက္႐ံုပါပဲ။ ဘိုလီးဘီးယားက ခိုခ်ာဘင္ဘာ (Cochabamba) မွာ လမ္းေပၚတိုက္ခိုက္မႈေတြ ျဖစ္လာမယ္ဆိုရင္ အဲဒီကို သြားၿပီး လမ္းေပၚတိုက္ခိုက္မႈ သတင္းယူ ႐ိုက္ကူးၿပီး အဲဒီကားပိုင္းကို က်ေနာ္တို႔ဆီ ပို႔ေပးပါဗ်ာလို႔ တယ္လီဖုန္းဆက္လိုက္လို႔ ရပါတယ္” လို႔ သူက ေျပာပါတယ္။

တကယ္ေတာ့ ဖန္တည္းမႈ ကြန္ယက္ကို ျဖန္႔ေဝေပးတာ၊ ဗဟိုျပဳမႈကို ေလွ်ာ့ခ်တာဟာ သူ႔ရဲ႕ ျဖစ္ႏိုင္မႈေတြအရ ေျပာရရင္ အ့ံအားသင့္စရာ ေကာင္းပါတယ္။ သတင္းစီးဆင္းမႈ အုပ္စီးထားမႈ တနည္းအားျဖင့္ ပံုမွန္အတိုင္းဆိုရင္ စုေပါင္းသတင္းဌာနၾကီးေတြ ထိန္းခ်ဳပ္ထားတဲ့ နယ္ပယ္ၾကီးတခုကို ခ်ဳိးဖ်က္ပစ္လိုက္တာပါပဲ။ ပံုမွန္သတင္းရယူမႈမ်ဳိး မဟုတ္ဘဲ “လူစုလူေဝးရင္းျမစ္ သတင္းအခ်က္အလက္ ရယူျခင္း” (Crowd sourcing) နဲ႔ “တြဲဖက္ဖန္တည္းျခင္း” (Co-creation) ကို အသံုးျပဳထားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ စတားဟာ ၁၉၉၁ ခုႏွစ္မွာ ႐ုပ္ရွင္နဲ႔ တီဗီ႐ႈိးဖန္တည္းမႈ ေလာကထဲကို စတင္ဝင္ေရာက္လာခဲ့ၿပီး ေနာက္ပိုင္းႏွစ္ေတြမွာေတာ့ မီဒီယာဖန္တည္းမႈ ဒီမိုကေရစီ က်င့္သံုးလြတ္လပ္ေစဖို႔ ေဇာက္ခ်ေဆာင္ရြက္ခဲ့ပါတယ္။

သူဟာ အသံုးျပဳေတြကိုယ္တိုင္ ကိုင္ကိုင္တြယ္ေဆာင္ရြက္ရတဲ့ ဝဘ္ဆိုဒ္ေတြနဲ႔ လြတ္လပ္တဲ့ ဖန္တည္းသူေတြအေနနဲ႔ ၾကီးမားတဲ့ စတူဒီယိုၾကီးေတြဆီက ေငြေၾကးအေပၚမွာ မွီခိုေနစရာမလိုဘဲ ကိုယ့္လက္ရာေတြကို တည္းျဖတ္လို႔ရတဲ့ Uprizer နဲ႔ Revver လို အြန္လိုင္းစင္ျမင့္ေတြကို တည္ေထာင္ေပးခဲ့ပါတယ္။ Uprizer ဟာ လြတ္လပ္တဲ့ ဖန္တည္းသူေတြအတြက္ ကုန္က်စရိတ္မဲ့ ဘင္းဝစ္သ္ (Bandwidth) ျဖစ္ၿပီး Revver ကေတာ့ You Tube နဲ႔ My Space တို႔ ထက္ေသးငယ္တဲ့ အြန္လိုင္းဖန္တည္းသူေတြအတြက္ ေစ်းကြက္ေနရာတခု ျဖစ္ပါတယ္။ သူက ဒစ္ဂ်စ္တယ္ အေၾကာင္းအရာ ဖန္တည္းသူေတြကို ဆုေၾကးေငြေပးအပ္ႏိုင္ေစဖို႔နဲ႔ ေၾကာ္ျငာအခြန္ေတြကို မွွ်ေဝခံစားဖို႔ ဖန္တည္းသူ ဗဟိုျပဳ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းပံုစံေတြကို အခြင့္အလမ္းအေနနဲ႔ ေပးအပ္ပါတယ္။

စတား (Starr) ရဲ႕ အဆိုအရေတာ့ သူ႔ရဲ႕ မီဒီယာအမ်ဳိးအစားဟာ “ေအာက္ေျခ လူတန္းစားမီဒီယာ” ျဖစ္ပါတယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ အဲဒါဟာ မီဒီယာတက္ၾကြလႈပ္ရွားသူေတြက ေခတ္ေရစီးေၾကာင္း မီဒီယာ အထူးသျဖင့္ သတင္းေကာ္ပိုေရးရွင္းၾကီးေတြက လူမႈဆိုင္ရာ အေၾကာင္းအရာေတြမွာ အဘက္ဘက္က ျပည့္စံုမွ်တၿပီး ပိုင္းျခားစိတ္ျဖာမႈရွိတဲ့ အေၾကာင္းအရာေတြကို မေပးအပ္ႏိုင္ဘူးဆိုတာကို ေတြ႔ရွိလာခဲ့ၾကတဲ့အခ်ိန္ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္မွာ ေပၚေပါက္လာခဲ့တဲ့ လြတ္လပ္တဲ့ အေၾကာင္းအရာဖန္တည္းသူေတြရဲ႕ လႈပ္ရွားမႈ ျဖစ္ပါတယ္။ ေခတ္ေရစီးေၾကာင္း မီဒီယာဟာ အၿမဲတမ္း အမီလိုက္ သိျမင္နားလည္ေအာင္ လုပ္ေနရတဲ့ လႈပ္ရွားေဆာင္ရြက္မႈပါ။ အဲဒီအခ်ိန္က ေခတ္ေရစီးေၾကာင္း မီဒီယာဟာ အေၾကာင္းအရာတခုနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး အဆက္အစပ္ တခုလုံးကို လူထုနားလည္ဖို႔ မလံုေလာက္တဲ့ ပိုင္းျခားစိတ္ျဖာမႈမဲ့ အေပၚယံက်လြန္းတဲ့ သတင္းေပးပို႔ ေဖာ္ျပမႈကိုပဲ လုပ္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။

သတင္းအေၾကာင္းအရာေတြရဲ႕ ခ်ဳိ႕ယြင္းအားနည္းခ်က္ေတြေပၚမွာ အားမလိုအားမရ ျဖစ္ေနၾကတဲ့ ေအာက္ေျခလူတန္းစား မီဒီယာ တက္ၾကြလႈပ္ရွားသူေတြက သတင္းအေၾကာင္းအရာေတြရဲ႕ တျခားတဖက္ကိုပါ သိျမင္သြားေစႏိုင္တဲ့ သတင္းဦးေတြနဲ႔ ပိုင္းျခားစိတ္ျဖာမႈပါတဲ့ သတင္းေတြ ေပးပို႔ႏိုင္ဖို႔အတြက္ ပထမဆံုး လြတ္လပ္တဲ့ မီဒီယာစင္တာတခုကို အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု ဆီယက္တဲလ္ (Seattle) ၿမိဳ႕မွာ တည္ေထာင္ခဲ့ၾကပါတယ္။ အခုဆိုရင္ေတာ့ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုမွာ လြတ္လပ္တဲ့ မီဒီယာစင္တာ ၂ဝဝ ရွိေနပါၿပီ။ မၾကာေသးတဲ့ လပိုင္းေလာက္ကပဲ Starr က ပါဝင္ေဆာင္ရြက္ခြင့္ရွွိ ႐ုပ္ရွင္ပေရာဂ်က္တခုအတြက္ လူတိုင္းက အေၾကာင္းအရာ ဖန္တည္း႐ိုက္ကူးေပးပို႔ႏိုင္ဖို႔ website ကို တင္ထားေပးခဲ့ပါၿပီ။ www.citizenglobal.com ပါ။ စိတ္ဝင္စားသူေတြ ေလ့လာႏုိင္ပါတယ္။

အခု က်ေနာ္ အဓိကေရးသားတင္ျပလိုက္တာက မီဒီယာကို ဒီမိုကေရစီဇာတ္သြင္း၊ လြတ္လပ္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ေနတဲ့ အေမရိကန္ႏုိင္ငံသား စတီဗင္စတား (Steven Starr) ရဲ႕”ေအာက္ေျခလူတန္းစား မီဒီယာ” ရဲ႕ သေဘာသဘာဝ ျဖစ္ပါတယ္။ က်ေနာ္တို႔ဆီက မီဒီယာသမားမ်ားနဲ႔ မီဒီယာလုပ္ငန္းကို စိတ္ဝင္စားၾကတဲ့ သူမ်ားအတြက္ သူတို႔ကေတာ့ ေဟာဒီလို လုပ္ေနၾကၿပီဆိုတဲ့ သတင္းအခ်က္အလက္ေလးကို သိေစခ်င္တဲ့ ေစတနာနဲ႔ ဒီေဆာင္းပါးကို ေရးလိုက္တာပါ။ သာမန္ျပည္သူေတြအေနနဲ႔ “လူစုလူေဝး ရင္းျမစ္သတင္းအခ်က္အလက္ ရယူျခင္း” နဲ႔ “တြဲဖက္ဖန္တည္းျခင္း” ဆိုတဲ့ မီဒီယာထုတ္လုပ္မႈပံုစံမွာ ပါဝင္ေဆာင္ရြက္လို႔ရေအာင္ က်ေနာ္တို႔ လုပ္ေဆာင္ေပးႏိုင္မယ္ဆိုရင္ မီဒီယာဟာပိုၿပီး ဒီမိုကေရစီက် လြတ္လပ္လာမွာ ျဖစ္သလို လူ႔အဖြဲ႕အစည္းအတြက္လည္း ပိုၿပီး တရားမွ်တ လြတ္လပ္ၿပီး အမွန္တရား ထြန္းကားလင္းလက္လာႏိုင္မယ္လို႔ ယံုၾကည္ပါတယ္။

စတီဗင္စတားကေတာ့ “မီဒီယာလႈပ္ရွားေျပာင္းလဲေရး” နဲ႔ ”အေၾကာင္းအရာ ဒီမိုကေရစီက် လြတ္လပ္ေစေရး” လုပ္ေနရတာကို သူေပ်ာ္တယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ သူက “လူေတြေပ်ာ္ရႊင္ေအာင္ ဘာလုပ္ၾကတယ္ဆိုတာနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ေဆြးေႏြးေျပာဆိုၾကတာေတြ အမ်ားၾကီး ရွိပါတယ္။ ေလ့လာမႈတခုမွာ လူမႈလႈပ္ရွားေျပာင္းလဲေရးမွာ ပါဝင္ေဆာင္ရြက္ေနၾကတဲ့ သူေတြဟာ ပါဝင္ေဆာင္ရြက္မႈ မလုပ္တဲ့ လူေတြထက္ ပိုၿပီး ေပ်ာ္ရႊင္မႈရၾကတယ္လို႔ ေတြ႔ရွိခဲ့ရပါတယ္။ က်ေနာ္ကေတာ့ မတူကြဲျပားတာေတြ ဖန္တည္းတာကို ခံတြင္းေတြ႔ေနတဲ့ က်ေနာ့္စိတ္က က်ေနာ့္ကို ေပ်ာ္ရႊင္မႈ ရေစတယ္ဆိုတာကို ေတြ႔ရွိၿပီး ျဖစ္ပါတယ္” လို႔ ေျပာျပခဲ့ပါတယ္။ သူအဆံုးသတ္ ေျပာသြားတာေလးကိုေတာ့ က်ေနာ္က အေတာ္ၾကီး သေဘာက်သြားခဲ့လို႔ မေမ့မေလ်ာ့ ေဖာ္ျပေပးလိုက္ပါတယ္။

“အခု က်ေနာ္လုပ္ေနတာဟာ ေဟာဒီ ႐ူးသြတ္ေနတဲ့ ကမၻာေလာကၾကီးမွာ က်ေနာ့္ကိုယ္က်ေနာ္ ႐ူးမသြားေအာင္ ထိန္းသိမ္းေနတဲ့ နည္းလမ္းတခုလည္း ျဖစ္ေကာင္းျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္” တဲ့။ စတီဗင္စတားရဲ႕ စကားပါ။