မင္ဒါနာအို ေရြးေကာက္ပြဲသို႔ ေရာက္ခဲ့စဥ္က

ေစာရန္ႏိုင္

ဖိလစ္ပိုင္ႏိုင္ငံ သမၼတနဲ႔ ေဒသဆိုင္ရာ ေရြးေကာက္ပြဲေတြကို ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားဆိုင္ရာ အာရွကြန္ယက္ (ANFREL) က ႏိုင္ငံတကာ ကုိယ္စားလွယ္ ၄၁ ဦး သြားေရာက္ ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒီတႀကိမ္ဟာဆိုရင္ ဖိလစ္ပိုင္ႏိုင္ငံမွာ Precinct Count Optical Scanner (PCOS) လို႔ေခၚတဲ့ စက္ကရိယာစနစ္ကို အသံုးျပဳၿပီး ပထမဆံုးအႀကိမ္ ေရြးေကာက္ပြဲေတြ က်င္းပတာ ျဖစ္ပါ တယ္။

ANFREL ကိုယ္စားလွယ္အဖြဲ႔နဲ႔ အတူ က်ေနာ္လည္း လုိက္ပါခြင့္ ရခဲ့ပါတယ္။ က်ေနာ္တို႔အဖြဲ႔ ၿမိဳ႕ေတာ္ မနီလာကို ေမလ ၂ ရက္ေန႔ မွာ ေရာက္ၿပီး ဘယ္သူေတြ ဘယ္ေန႔မွာ ေလ့လာၾကမယ္ဆိုတာကို တာ၀န္ခြဲၾကပါတယ္။ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္က လုပ္ေဖာ္ကိုင္ဖက္ တဦး နဲ႔အတူ ဖိလစ္ပိုင္ႏိုင္ငံ ေတာင္ပိုင္းမွာရွိတဲ့ မင္ဒါနာအို ေဒသက ေရြးေကာက္ပြဲေတြကို ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာဖို႔ က်ေနာ့္ကို တာ၀န္ ေပးပါတယ္။ ေမလ ၅ ရက္ မနက္ေစာေစာမွာ က်ေနာ္တို႔ ႏွစ္ေယာက္ မနီလာကေန ဇမ္ဘြန္ဂါ (Zamboanga) ၿမိဳ႕ကို ေလယာဥ္ပ်ံနဲ႔ ထြက္ခြာခဲ့ၿပီး အဲ့ဒီကေနတဆင့္ မင္ဒါနာအိုက စူးလူးကၽြန္း (Sulu Island) ဆီေရာက္ေအာင္ ဖယ္ရီနဲ႔ ၁၃ နာရီၾကာ ညအိပ္ခရီး ဆက္ခဲ့ၾကပါတယ္။


ကၽြန္းကို ေရာက္တဲ့အခါမွာ ေဒသခံ ဘာသာျပန္တဦးက က်ေနာ္တို႔ကို အသင့္ ေစာင့္ႀကိဳေနပါတယ္။ သူက က်ေနာ္တို႔ ေရာက္ တဲ့အေၾကာင္း စာရင္းေပးႏိုင္ေအာင္ ဖိလစ္ပိုင္တပ္မေတာ္ ေဒသအေျခစိုက္စခန္းဆီကို ခ်က္ခ်င္းပဲ ေခၚသြားပါတယ္။

စခန္းကို ေရာက္တဲ့အခါ တာ၀န္အရွိဆံုးျဖစ္တဲ့ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ႀကီး ရပ္တီကိုဂြာရီရို က ေရြးေကာက္ပြဲကာလမွာ အၾကမ္းဖက္မႈေတြ ရွိလာ ႏိုင္တယ္။ ဒါေပမယ့္ ဒါဟာ စူးလူးကၽြန္းေပၚမွာရွိေနတဲ့ လံုျခံဳေရးဆိုင္ရာ ျပႆနာေတြထဲက တခုပါလို႔ က်ေနာ္တို႔ကို ေျပာပါတယ္။

ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ရ မြတ္စလင္ မင္ဒါနာအို နယ္ေျမရဲ႕ အစိပ္အပိုင္းတခုျဖစ္တဲ့ စူးလူးကၽြန္းဟာ ျပန္ေပးဆြဲတဲ့ ေနရာမွာ အထူး သျဖင့္ ႏိုင္ငံျခားသားေတြကို ျပန္ေပးဆြဲတဲ့ေနရာမွာ နာမည္ဆိုးနဲ႔ ေက်ာ္ၾကားေနတဲ့ ေဒသျဖစ္ပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ အဲ့ဒီေဒသ မွာပဲ မိုရိုအစၥလာမ္ လြတ္ေျမာက္ေရးတပ္ဦး (Moro Islamic Liberation Front) နဲ႔ အဘူေဆရပ္ (Abu Sayyaf) လို မြတ္စလင္ သူပုန္အဖြဲ႔ေတြက ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ရဖို႔ ဖိလစ္ပိုင္ ဗဟုိအစိုးရကို ဆယ္စုႏွစ္နဲ႔ခ်ီၿပီး တိုက္ပြဲ၀င္ေနၾကတာ ျဖစ္ပါတယ္။

စူးလူးေဒသကို ဗံုးခြဲတိုက္ခိုက္တာ၊ ေသနတ္နဲ႔ပစ္တာ၊ သတ္ျဖတ္တာေတြ အျပင္ ေရြးေကာက္ပြဲနဲ႔ ဆက္ႏြယ္တဲ့ တျခား အၾကမ္း ဖက္မႈေတြလည္း ျဖစ္ႏိုင္ေခ်ရွိတဲ့ “ဆူပူရပ္၀န္း” အျဖစ္ သတ္မွတ္ထားတာလို႔ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ႀကီး ရပ္တီကိုဂြာရီရိုက ေျပာပါတယ္။ စစ္တပ္က အတည္တက် မထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္တဲ့ ေနရာေတြ အထူးသျဖင့္ သူပုန္ေတြလႈပ္ရွားေနတဲ့ ကမ္းရုိးတန္းေဒသေတြကို မသြားဖို႔ကိုလည္း သူက က်ေနာ္တို႔ကို သတိေပးပါေသးတယ္။

က်ေနာ္တို႔ကို ရဲေတြကလည္း သူ႔လိုပဲ သတိေပးတဲ့အျပင္ အဘူေဆရပ္က ေရြးေကာက္ပြဲကို ဖ်က္ပစ္မယ္လို႔ ၿခိမ္းေျခာက္ ထားတယ္လို႔လည္း ေျပာၾကပါတယ္။

ေရြးေကာက္ပြဲအႀကိဳကာလ ျပင္ဆင္မႈေတြကို စူးလူးမွာ က်ေနာ္တို႔ ေလ့လာခြင့္ရခဲ့ပါတယ္။ အဲ့ဒီမွာ က်ေနာ္တို႔ေတြ႔ခြင့္ရတဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲေကာ္မရွင္ (Comelec) ကိုယ္စားလွယ္ေတြက ေက်းလက္ေဒသေတြမွာ ေနထိုင္ၾကတဲ့ ျပည္သူေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမွာ ေရြးေကာက္ပြဲနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ ဗဟုသုတ မရွိသေလာက္နည္းၾကတယ္လို႔ ေျပာျပပါတယ္။ NGO ၀န္ထမ္းေတြကလည္း ႏိုင္ငံ အတြင္းပိုင္း ေဒသေတြမွာ မဲ၀ယ္မႈေတြ ရွိႏိုင္တယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ မဲ၀ယ္တာေတြကိုေတာ့ က်ေနာ္တို႔ မေတြ႔ခဲ့ရပါဘူး။ ဘာျဖစ္လို႔လဲဆိုေတာ့ က်ေနာ္တို႔က ေရြးေကာက္ပြဲေတြကို မင္ဒါနာအို အေနာက္ပိုင္းက ဇမ္ဘြန္ဂါၿမိဳ႕မွာပဲ ေလ့လာခဲ့ရလို႔ ျဖစ္ပါ တယ္။

ဖိလစ္ပိုင္လူမ်ိဳးေတြဟာ ေရြးေကာက္ပြဲမွာ စိတ္၀င္တစားနဲ႔ အားတက္သေရာရွိတာ ေတြ႔ရပါတယ္။ အသက္အရြယ္ ႀကီးရင့္သူေတြနဲ႔ မစြမ္းမသန္ျဖစ္ေနသူေတြဟာ သမၼတ၊ ဒုသမၼတ၊ ပါလီမန္အမတ္ေတြနဲ႔ ေဒသဆိုင္ရာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမႉးအတြက္ သူတို႔ရဲ႕ ဆႏၵမဲကို ေပးဖို႔ သည္းခံေစာင့္ဆိုင္းေနတာကိုလည္း ျမင္ခဲ့ရပါတယ္။ တခ်ိဳ႕ဆိုရင္ မဲေပးရဖို႔အေရး အၾကာႀကီး ေစာင့္ၾကရပါတယ္။ မဲေပးတဲ့ ေနရာေတြ ပိတ္တဲ့ အခ်ိန္ ေမလ ၁၀ ရက္ ည ၇ နာရီ မွာေတာင္မွပဲ မဲရံုအျပင္ဘက္မွာ မဲဆႏၵရွင္ လူတန္းႀကီး ရိွေနေသးတာကို ေတြ႔ရပါတယ္။ တခ်ိဳ႕ကေတာ့ မဲေပးခြင့္မရတဲ့အေပၚ သူတို႔ရဲ႕ ႏိုင္ငံသားအခြင့္အေရးကို ပိတ္ပင္တာျဖစ္တယ္လို႔ Comelec ကို အျပစ္တင္ၾကပါတယ္။

ဇမ္ဘြန္ဂါၿမိဳ႕ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ေအာက္မွာရွိတဲ့ ၿမိဳ႕နဲ႔အလွမ္းေ၀းတဲ့ ရြာေတြမွာ ေနထိုင္ၾကတဲ့ ျပည္သူေတြဆိုရင္ ဆႏၵမဲေပးပြဲနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး သူတို႔ သိသင့္သိထိုက္တာေတြ ဘာမွ မသိရဘူးလို႔ ေျပာပါတယ္။ အခုေရြးေကာက္ပြဲမွာ အသံုးျပဳတဲ့ PCOS စနစ္ကိုလည္း ရုပ္ျမင္သံၾကားကေနတဆင့္ သိရတာလို႔ အမ်ိဳးသမီးတေယာက္က ေျပာပါတယ္။

ဇမ္ဘြန္ဂါၿမိဳ႕က ဆႏၵမဲေပးတဲ့ေနရာအားလံုးရဲ႕ ထက္၀က္နီးပါးကို က်ေနာ္တို႔ ေရာက္ရွိခဲ့ပါတယ္။ အဲ့ဒီမွာ က်ေနာ္တို႔ ေတြ႔ခဲ့ရတဲ့ ဖိလစ္ပိုင္မဲဆႏၵရွင္ေတြက အရင္သံုးခဲ့တဲ့ မဲေပးစနစ္ေတြထက္စာရင္ အခု PCOS စနစ္ကို သူတို႔ ပိုႀကိဳက္တယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ ဒီစနစ္မွာ အရင္လို ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းေတြရဲ႕ နာမည္အျပည့္အစံုကို သူတို႔ကိုယ္တိုင္ ေရးထည့္ဖို႔ မလိုေတာ့တာေၾကာင့္ ႀကိဳက္တာလို႔ ေျပာၾကပါတယ္။

တခ်ိဳ႕ PCOS စက္ေတြမွာ ဆႏၵမဲျပားကို လက္မခံတာ၊ အစြန္အဖ်ားက်တဲ့ ရြာေတြက ဆႏၵမဲေပးတဲ့ေနရာေတြမွာ လွ်ိဳ႕၀ွက္ မဲေပးခြင့္ မရွိတာ စတဲ့ ျပႆနာေတြလည္း ဖိလစ္ပိုင္ေရြးေကာက္ပြဲကာလမွာ ရွိခဲ့ပါတယ္။ ဘာစီလန္ ျပည္နယ္မွာ သြားေရာက္ ေလ့လာခဲ့တဲ့ သူေတြကလည္း မဲ၀ယ္တာေတြ သူတို႔အမ်ားႀကီး ၾကံဳခဲ့ရတယ္လို႔ ေနာက္ပိုင္းမွာ က်ေနာ္တို႔ကို ေျပာျပပါတယ္။

ဖိလစ္ပိုင္ေရြးေကာက္ပြဲမွာ စိတ္၀င္စားစရာ အခ်က္တခုကေတာ့ ျပစ္မႈက်ဴးလြန္တယ္လို႔ သတ္မွတ္မခံရေသးခင္ ေထာင္ထဲမွာ ထိန္းသိမ္းခံေနရသူေတြအေနနဲ႔ ေရြးေကာက္ပြဲမွာ မဲေပးခြင့္ ရတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ သူတို႔ထဲက တေယာက္ဆိုရင္ မဲေပးခြင့္ရတဲ့ အတြက္ ၀မ္းသာေၾကာင္း၊ ေထာင္အာဏာပိုင္ေတြကလည္း ဘယ္သူ႔ကို မဲေပးရမယ္ဆိုတာမ်ိဳး ဖိအားေပးတာ မရွိေၾကာင္း က်ေနာ္ တို႔ကို ေျပာျပပါတယ္။

အခုလိုမ်ိဳး အထိန္းအသိမ္းခံထားရသူေတြ မဲေပးပိုင္ခြင့္ ရွိမရွိ မႈခင္းပညာရွင္ အက္တာဂယ္ဗက္ပဲပီတို (Ester Galvez-pepito) ကို က်ေနာ္တို႔ ေမးၾကည့္မိပါတယ္။ သူက “ဘာလို႔ မရွိရမွာလဲ၊ သူတို႔ အျပစ္ရွိတယ္လို႔ သက္ေသမျပႏိုင္မခ်င္း သူတို႔မွာ ဘာအျပစ္မွ ရွိတာမဟုတ္ဘူး၊ အဲ့ဒီေတာ့ သူတို႔ ဘာကိစၥနဲ႔ မဲေပးခြင့္ မရွိရမွာလဲ” လို႔ ေျဖပါတယ္။

မဲေပးၿပီး ျပန္လာတဲ့ အိမ္ေထာင္သည္အမ်ိဳးသမီး တေယာက္ကေတာ့ “က်မရဲ႕ မဲက သိပ္ကို အေရးႀကီးပါတယ္၊ ဆႏၵမဲ အားလံုးက က်မတို႔ႏိုင္ငံ အနာဂတ္အတြက္ အေရးပါတယ္ေလ” လို႔ က်ေနာ္တို႔ကို ေျပာျပလုိက္ပါေသးတယ္။

ေစာရန္ႏိုင္ေရးသားသည့္ Election Witness in Mindanao ကို ဆီေလ်ာ္ေအာင္ ျပန္ဆိုသည္။