အာရင္းဒ္ လစ္ခ်္ပါ့တ္
ဒီမိုကေရစီ ႏိုင္ငံေတြအတြက္ ေရးဆြဲတဲ့ ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒက လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ ၅၀ အတြင္းမွာ အေျပာင္းလဲႀကီး ေျပာင္းလဲထားပါၿပီ။ ဒုတိယကမာၻစစ္အၿပီး လြတ္လပ္ခါစ ႏိုင္္ငံေတြက သူတို႔ကို အုပ္စိုးခဲ့သူ ကိုလိုနီ သခင္ေဟာင္းေတြရဲ႕ အေျခခံဥပေဒ စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းေတြကို ကူးခ်ခဲ့ပါတယ္။ တျခားေရြးခ်ယ္စရာ ဘာေတြ ရွိႏိုင္ေသးလဲ ဆိုတာကို အေလးအနက္ မစဥ္းစားခဲ့ၾကပါ။ အေျခခံဥပေဒ တခုခ်င္းစီမွာ အားသာခ်က္ေတြ၊ အားနည္းခ်က္ေတြ ရွိေနတာေၾကာင့္ ဒီေန႔မွာေတာ့ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲသူေတြက နမူနာ ဖြဲ႔စည္းပံု အေျခခံဥပေဒေတြ အမ်ားႀကီး ရွိတဲ့ထဲကေန ေသခ်ာ အေလးအနက္ ေရြးခ်ယ္လာၾကပါၿပီ။ ဒီလိုေရြးခ်ယ္စရာေတြ အမ်ားႀကီးရွိလာတာက ႐ုတ္တရက္ၾကည့္လိုက္ရင္ အကိ်ဳးရွိတဲ့ ျဖစ္ထြန္းတိုးတက္မႈလို႔ ထင္ရေပမယ့္ တကယ္တမ္းမွာေတာာ့ အေကာင္းနဲ႔ အဆိုး ၂ မ်ိဳး ေရာေနပါတယ္။ သူတို႔ တကယ္ လြယ္္လင့္တကူ ေလ့လာသံုးသပ္ႏိုင္တာထက္ ပိုၿပီး ေရြးခ်ယ္စရာေတြက မ်ားေနတာေၾကာင့္ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲသူေတြအတြက္ မွားယြင္းဆံုးျဖတ္မိႏိုင္တဲ့ အႏၲရာယ္ေတြ ရွိေနပါတယ္။ ျဖစ္ႏိုင္ေျခေတြ၊ ေရြးခ်ယ္စရာေတြ တပံုတေခါင္းႀကီးကို ခ်ျပလိုက္လို႔ မႏိုင္မနင္း ျဖစ္ကုန္မွာထက္စာရင္ တိက်တဲ့ အႀကံျပဳခ်က္ေတြ လမ္းညႊန္ခ်က္ေတြကို ပညာရွင္ေတြ ခ်မွတ္ေပးလိုက္တာက တကယ္လက္ေတြ႔ ေရးဆြဲသူေတြအတြက္ ပိုၿပီး အေထာက္အကူ ျပဳႏိုင္ပါတယ္။
တိိုင္းရင္းသား လူမ်ိဳးေရးေၾကာင့္နဲ႔ တျခား အေရးကိစၥေတြေၾကာင့္ နက္နက္႐ႈိုင္္း႐ႈိင္း စိတ္၀မ္းကြဲျပားေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ ဘယ္လို အေျခခံဥပေဒမ်ိဳး လိုအပ္မလဲဆိုတာကို အဓိက အာ႐ံုစိုက္ၿပီး အႀကံျပဳခ်က္ တစံုကို ဒီအက္ေဆးမွာ တင္ျပထားပါတယ္။ အာဏာခြဲေ၀ေရးစနစ္ကို က်င့္သံုးမွသာ အဲဲဒီလို နက္နက္႐ႈိုင္း႐ႈိင္း စိတ္၀မ္းကြဲျပားေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတြက လူအဖဲြ႔အစည္းေတြ အုပ္စုေတြအသီးသီးရဲ႕ ေတာင္းဆိုမႈန႔ဲ အက်ိဳးစီးပြားေတြကို လိုက္ေလ်ာ ျဖည့္ဆည္းေပးႏိုင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဘယ္လို အာဏာခြဲေ၀ က်င့္သံုးေရး စည္းမ်ဥ္းေတြ စနစ္ေတြနဲ႔ အဖြဲ႔ေတြက အေကာင္းဆံုးျဖစ္မလဲ၊ ဘာေၾကာင့္ အေကာင္္းဆံုးျဖစ္မလဲ ဆိုတာကို က်ေနာ့္ရဲ႕ အႀကံျပဳခ်က္ေတြက တတ္ႏိုင္သေလာက္ တိတိက်က် ညႊန္ျပမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီလို စည္းမ်ဥ္းေတြနဲ႔ စနစ္ေတြက တျခားလူ႔အဖြဲ႔အစည္းေတြ အတြက္လည္း အတိအက် မဟုတ္ရင္ေတာင္ တနည္းတဖံုနဲ႔ အသံုး၀င္ႏိုင္ပါတယ္။
နက္နက္႐ႈိုင္္း႐ႈိင္း စိတ္၀မ္းကြဲျပားမႈေတြက ဒီမိုကေရစီကို အႀကီးအက်ယ္ ၿခိမ္းေျခာက္ အႏၲရာယ္ေပးႏိုင္ၿပီး လူမ်ိဳးတမ်ိဳးတည္း ေနထိုင္တဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာထက္ လူမ်ိဳးေတြ အမ်ားႀကီး ေနထိုင္ၿပီး ကြဲျပားေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ ဒီမိုကေရစီကို တည္ေဆာက္ ထိန္းသိမ္းဖို႔က ေယဘုယ်အားျဖင့္ ပိုခက္ခဲတတ္တယ္ ဆိုတာကို ကြဲျပားေနတဲ့ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းေတြ အေၾကာင္းကို ေလ့လာေနတဲ့ ပညာရွင္ေတြ၊ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆဲြေရးပညာရွင္ေတြ အမ်ားစုက က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ သေဘာတူထားပါတယ္။ ဒီမိုကေရစီစနစ္ အေျခက်ခိုင္မာၿပီးသား ႏိုင္ငံေတြမွာထက္ ဒီမိုကေရစီ မက်င့္သံုးတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ ဒါမွမဟုတ္ အျပည့္အ၀ မက်င့္သုံးေသးတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးေၾကာင့္နဲ႔ တျခား အေရးကိစၥေတြေၾကာင့္ ျဖစ္တဲ့ ကြဲျပားမႈ ျပႆနာေတြက ပိုႀကီးမားႏိုင္္ၿပီး အဲဲဒီလိုကြဲျပားမႈေတြက ၂၁ ရာစုမွာ ဒီမိုကေရစီ တည္ေဆာက္ေရး အတြက္ အဓိက အဟန႔္အတားႀကီးတခု ျဖစ္တယ္ဆိုတာကိုလည္း သူတို႔က သေဘာတူၾကပါတယ္။ အဆိုပါ အခ်က္ ၂ ခ်က္န႔ဲ ပက္သက္ၿပီး ကၽြမ္းက်င္သူေတြရဲ႕ သေဘာတူခ်က္ေတြကို အားလံုးကလည္း လက္ခံထားပံုပါ။
ကြဲဲျပားေနတဲ့ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းေတြမွာ ဒီမိုကေရစီအစိုးရကို ေအာင္ေအာင္ျမင္ျမင္ တည္ေထာင္ႏိုင္ဖို႔ဆုိရင္ အာဏာခြဲေ၀ က်င့္သံုးမႈနဲ႔ အုပ္္စုအလိုက္ ကိုယ္ပုိင္အုပ္ခ်ဳပ္ပိုင္ခြင့္ ေပးျခင္းဆိုတဲ့ အဓိက အစိတ္အပိုင္း ၂ ခု လိုတယ္ဆိုတာကို ပညာရွင္ အားလံုးမဟုတ္ရင္ေတာင္ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားက လက္ခံသေဘာတူၾကပါတယ္။ အာဏာခြဲေ၀ က်င့္သံုးမႈ ဆိုတာကေတာ့ အေရးႀကီးတဲ့ အုပ္စုေတြ၊ အဖြဲ႔အစည္းေတြ အားလံုးက ကုိယ္စားလွယ္ေတြ အေနနဲ႔ ႏိုင္ငံေရး ဆံုးျဖတ္ခ်က္ေတြ ခ်ျခင္း၊ အထူးသျဖင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးက႑အတြင္း ဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်ျခင္းမွာ ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္တာ ျဖစ္ပါတယ္။ အုပ္စုအလိုက္ ကိုယ္ပုိင္အုပ္ခ်ဳပ္ပိုင္ခြင့္ ဆိုတာကေတာ့ အဆိုပါ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းေတြက သူတို႔ရဲ႕ ကုိယ္ပိုင္အတြင္းေရး ကိစၥေတြနဲ႔ ပက္သက္ၿပီး စီမံခန္႔ခြဲႏိုင္္ခြင့္ အာဏာကို ဆိုလိုပါတယ္။
အထူးသျဖင့္ေတာ့ ပညာေရးနဲ႔ ယဥ္ေက်းမႈလို ကိစၥေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ အဆိုပါ ဂုဏ္အဂၤါရပ္ ၂ ခု အဓိက ပါ၀င္ေနတဲ့ ဒီမိုကေရစီ စနစ္မ်ိဳးကို အာဏာခြဲဲေ၀ ဒီမိုကေရစီစနစ္ ဒါမွမဟုတ္ ႏိုင္္ငံေရး သိပၸံစကားနဲ႔ Consociational Democracy လို႔ မၾကာခဏ ရည္ညႊန္းၾကပါတယ္။ ပညာရွင္ေတြကလည္္း အဆိုပါ ဂုဏ္အဂၤါရပ္ ၂ ခုရဲ႕ အခန္းက႑ကို ေလ့လာ ဆန္းစစ္ထားၾကၿပီး ကြဲျပားေနတဲ့ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းေတြက အဆိုပါ ဂုဏ္အဂၤါရပ္ ၂ ခု အတိုင္း လိုက္နာ က်င့္သံုးတာကို သေဘာတူၾကပါတယ္။ အာဏာခြဲေ၀ေရး အယူအဆဘက္ကို တိမ္းညြတ္တဲ့ ပညာရွင္ေတြကခ်ည္းပဲ သူတို႔ ၂ ခုကို သေဘာတူတာေတာ့ မဟုတ္ပါ။ ဒီအတြက္ ဥပမာေကာင္း တခုကေတာ့ တက္ဒ္ ေရာဘတ္ ဂါး (Ted Robert Gurr) ရဲ႕ စာအုပ္ Minorities at Risk: A Global View of Ethnopolitical Conflicts ပါ။ သူရဲ႕စာအုပ္က အာဏာခြဲေ၀ေရး သီအိုရီကေန စိတ္ကူးဉာဏ္ ကူးစက္လာတာ မဟုတ္ဘဲ လက္ေတြ႔ သက္ေသ အေထာက္အထားေတြကို ပိုင္းျခားစိတ္ျဖာၿပီးမွ တင္ျပထားတာပါ (အဆိုပါ သီအိုရီကို စာအုပ္ထဲမွာ ေဖာ္ေတာင္ေဖာ္ျပ မထားပါ)။ “ကိုယ္ပုိင္အုပ္ခ်ဳပ္မႈနဲ႔ အာဏာခြဲေ၀က်င့္သံုးမႈ ဆိုတဲ့ မူေတြ၊ အင္စတီက်ဳးရွင္းေတြကို ေပါင္းစပ္ျခင္းျဖင့္” အုပ္စုကြဲ လူ႔အဖဲြ႔အစည္းေတြရဲ႕ အက်ိဳးစီးပြားေတြနဲ႔ ေတာင္းဆိုခ်က္ေတြကို အၿမဲလိုလို လိုက္ေလ်ာ ျဖည့္ဆည္းေပးႏိုင္မယ္လို႔ စာအုပ္က သုံးသပ္ထားပါတယ္။
အီရတ္ႏိုင္ငံ အုပ္္ခ်ဳပ္ေရးေကာင္စီ ဖြဲ႔စည္းလိုက္္တဲ့အေပၚ ကၽြမ္းက်င္သူေတြရဲ႕ တု႔ံျပန္ေျပာဆုိမႈေတြကို ၾကည့္ျခင္းအားျဖင့္လည္း အာဏာခြဲေ၀က်င့္သံုးေရး အေရးႀကီးပံုကို အမ်ားသေဘာညီတယ္ဆိုတာ ပိုၿပီး ထင္ရွားသြားပါတယ္။ ရပ္တည္ခ်က္ အမ်ိဳးမ်ိဳးကေန ေကာင္စီကို ေ၀ဖန္ၾကတာေတြရွိေပမယ့္ ေကာင္စီထဲမွာ အဖြဲ႔အစည္းအသီးသီးက က်ယ္္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ကိုယ္စားျပဳ ပါ၀င္ေနတာကိုေတာ့ ဘယ္သူကမွ ေမးခြန္းမထုတ္ၾကပါ။ အာဏာခြဲေ၀က်င့္သံုးေရးကို လက္ေတြ႔မွာ မၾကာခဏ လို္က္နာက်င့္သံုးၾကျခင္း အားျဖင့္လည္း အဆိုပါ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးပံုစံရဲ႕ ခိုင္မာအားေကာင္းမႈကို အတည္ျပဳေပးေနပါတယ္။ ၁၉၆၀ ျပည့္ႏွစ္ေတြအတြင္းမွာ က်င့္သံုး အေကာင္အထည္ ေဖာ္ၾကတဲ့အာဏာခြဲေ၀ ဒီမိုကေရစီအေပၚ ပညာရွင္ေတြက ေလ့လာဆန္းစစ္တာေတြ မလုပ္ခင္တည္းကကိုပဲ ကြဲျပားေနတဲ့ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းေတြမွာ ေတြ႔ႀကံဳရတဲ့ ျပႆနာေတြကို ေျပလည္ေစမယ့္ အာဏာခြဲေ၀က်င့္သံုးေရး အေျဖေတြကို ( ဥပမာ – ၾသစေၾတးလ်၊ ကေနဒါ၊ ဆိုက္ပရပ္စ္၊ အိႏၵိယ၊ လက္ဘႏြန္၊ ကိုလံဘီယာ၊ မေလးရွား၊ နယ္သာလန္နဲ႔ ဆြစ္ဇာလန္ ႏိုင္ငံေတြက စနစ္ေတြ) ႏိုင္ငံေရးသမားေတြ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲသူေတြက စီမံေဆာင္ရြက္ေနၾကပါၿပီ။ လက္ေတြ႔ ႏိုင္ငံေရးသမားေတြက ကၽြမ္းက်င္သူေတြရဲ႕ အႀကံဉာဏ္ကို္ မရယူပဲ ဒါမွမဟုတ္ သူတို႔အခ်င္းခ်င္းလည္း တိုင္ပင္ျခင္းမရွိဘဲ လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေတြအတြင္း ထပ္ကာတလဲလဲဲ တီထြင္က်င့္သံုးထားတာကို ႏိုင္ငံေရး သိပၸံပညာရွင္ေတြက ေနာက္ပိုင္းမွာ ေတြ႔ရွိထားတာသာ ျဖစ္ပါတယ္။
အာဏာခြဲေ၀က်င့္သံုးမႈကို ေ၀ဖန္သူေတြ
အာဏာခြဲေ၀ က်င့္သံုးမႈပံုစံက လြန္ခဲ့တဲ့ ဆယ္စုႏွစ္ ၃ ခုအၾကာမွာ ပညာရွင္ေတြအၾကား ေဆြးေႏြးရတဲ့ ေခါင္းစဥ္ ျဖစ္လာခ်ိန္ကစၿပီး ေ၀ဖန္မႈ အမ်ားႀကီးကိုလည္း လက္ခံရရွိထားပါတယ္။ အာဏာခြဲေ၀ ဒီမိုကေရစီက အေကာင္းဆံုး ဒီမိုကေရစီ မဟုတ္သလို ထိေရာက္မႈလည္း မရွိဘူးလို႔ တခ်ိဳ႕ေ၀ဖန္သူေတြက ေစာဒက တက္ထားၾကပါတယ္။ တခ်ိဳ႕ ေ၀ဖန္သူေတြကေတာ့ နည္းစနစ္ပိုင္းနဲ႔ ေလ့လာတိုင္းတာတဲ့ အပိုင္းကို အေလးေပး အာ႐ံုစိုက္ထားၾကပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အေရးတႀကီး မွတ္သားသင့္တာက အာဏာခြဲေ၀က်င့္သံုးမႈကို မႀကိဳက္လို႔ ေ၀ဖန္သူေတြကလည္း တျခား ေရြးခ်ယ္္စရာ နည္းလမ္းေတြကို မတင္ျပႏိုင္ၾကတာပါ။ အေစာပိုင္း ေ၀ဖန္သူ ဘ႐ိုင္ရင္ ဘယ္ရီ ကေတာ့ ျခြင္းခ်က္အျဖစ္နဲ႔ ရွိေနပါတယ္။ သူက ေျမာက္ပိုင္း အိုင္ယာလန္ ကိစၥမွာ
“သိမ္းသြင္းမႈ မရွိတဲ့ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မႈ” ဆိုတဲ့ပံုစံကို တင္ျပပါတယ္။ အဲဒီပံုစံက လူမ်ားစု အုပ္ခ်ဳပ္ေရး Majority ဆုိတာအတြက္ သိသာထင္ရွားၿပီး အဆိုပါပံုစံမွာ လူမ်ားစုနဲ႔ လူနည္းစု ၂ ခုစလံုးက ထိန္းထိန္းသိမ္းသိမ္း ျပဳမႈၾကမယ္လို႔ ကတိျပဳထားပါတယ္ (Majority – အုပ္စုႀကီး တခုအတြင္းတြင္ အေရအတြက္ တ၀က္ထက္ေက်ာ္ေသာ လူမ်ားစု)။ ဘယ္ရီရဲ႕ အဆိုျပဳခ်က္အရဆိုရင္ ေျမာက္ပိုင္း အိုင္ယာလန္ရဲ႕ လူမ်ားစု ပ႐ိုတက္စတင့္ေတြက ဘယ္လိုပဲ သင္တင့္ေလ်ာက္ပတ္ေအာင္ ျပဳမူၾကပါေစ အၿမဲတမ္း အာဏာရေနၾကမွာ ျဖစ္ၿပီး လူနည္းစု ကက္သလစ္ေတြကေတာ့
“သစၥာရွိ” အတိုက္အခံ အခန္းက႑မွာပဲ အၿမဲထာ၀ရ ေနၾကရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
(အာဏာခြဲေ၀ျခင္းမဟုတ္ဘဲ) ဘယ္ရီရဲ႕ ပံုစံအတိုင္း အီရတ္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးေကာင္စီကို ဖြဲ႔စည္းမယ္္ဆိုရင္ လူမ်ားစု ရွီ႐ိုက္ေတြထဲက သေဘာာထား အလယ္အလတ္ရွိတဲ့ အဖြဲ႔၀င္ေတြခ်ည္း သီးသန္႔ ဒါမွမဟုတ္ အမ်ားစုကပဲ ေကာင္စီမွာ ပါ၀င္မွာျဖစ္ၿပီး ေကာင္စီမွာမပါဘဲ ဖယ္ထုတ္ခံထားရတဲ့ ဆြန္နီနဲ႔ ကာ့ဒ္ေတြကေတာ့ အတိုက္အခံ ေနရာမွာပဲ ေနၾကရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳးအခ်င္းခ်င္း တင္္းမာမႈေတြနဲ႔ အစြန္းေရာက္မႈေတြကို ေျပလည္ေစဖို႔ ဒါက ႐ုိးရွင္းတဲ့ ေျဖရွင္းနည္းပံုစံလည္းျဖစ္ၿပီး “ထာ၀ရ အတိုက္အခံ” ေနရာမွာ ေနေနရတဲ့ လူနည္းစုေတြက အၿမဲတမ္း သစၥာရွိမယ္၊ သေဘာထား အလယ္အလတ္ျဖစ္မယ္၊ အျပဳသေဘာေဆာင္မယ္ ဆိုၿပီး ႐ိုးအတဲ့ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္လည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္မို႔ ဘယ္ရီရဲ႕ အႀကံျပဳခ်က္က (အာဏာခြဲဲေ၀ က်င့္သံုးေရးကို မႀကိဳက္ရင္ စဥ္္စားႏိုင္တဲ့) တျခား ေရြးခ်ယ္စရာနည္းလမ္း မျဖစ္ႏိုင္သလို လက္ေတြ႔မွာလည္း မက်င့္သံုးၾကပါ။
ပညာရွင္ေတြ အေတာ္အသင့္ စိတ္၀င္စားတဲ့ တျခားေရြးခ်ယ္စရာ တခုတည္းေသာ နည္းလမ္းကေတာ့ ေဒၚလ္နယ္ ဟိုး႐ိုး၀စ္ (Donald L. Horowitz) ရဲ႕ အဆိုျပဳခ်က္ ျဖစ္ပါတယ္။ အဆိုျပဳခ်က္အရ Alternative vote မဲေပးနည္းစနစ္ (ဦးစားေပးမႈ အစီအစဥ္အလိုက္ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားကို ေရြးခ်ယ္ေပးရေသာစနစ္။ ေရြးခ်ယ္ခံရဖို႔အတြက္ ၅၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေက်ာ္ မဲရရန္လိုအပ္ၿပီး ျပည့္မီေအာင္မရလွ်င္ ပထမဦးစားေပးမဲ အနည္းဆံုးရသူကို ဖယ္ထုတ္လိုက္ၿပီး ထိုဖယ္ထုတ္ခံရသူကို ေပးထားေသာ မဲဆႏၵရွင္မ်ား၏ ဒုတိယ ဦးစားေပးမဲမ်ားကို အသံုးျပဳေရတြက္ေသာ စနစ္) ဒါမွမဟုတ္ Instant-runoff စနစ္ (ပထမအေက်ာ့ ေရြးေကာက္ပြဲတြင္ ကိုယ္စားလွယ္တဦးတေယာက္ကမွ် ၅၀ ရာခိုင္ႏႈန္းေက်ာ္ မဲမရလွ်င္ ဒုတိယအေက်ာ့ ေရြးေကာက္ပြဲကို ခ်က္ခ်င္းက်င္းပေသာစနစ္) ကို အထူးသျဖင့္ က်င့္သံုးမဲ့ ေရြးေကာက္္ပြဲစနစ္ေတြ ပါ၀င္ၿပီး အဆိုပါ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ေတြအရ သေဘာထား အလယ္အလတ္ရွိတဲ့ ကိုယ္စားလွယ္ေတြ ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ခံရဖို႔ကို တြန္းအားေပးမယ္လု႔ိ ဆိုပါတယ္။ တရားဥပေဒျပဳေရးနဲ႔ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး က႑ေတြမွာ အုပ္စုေတြအသီးသီး က်ယ္္က်ယ္္ျပန္႔ျပန္႔ ပါ၀င္တာထက္ သေဘာထား အလယ္အလတ္ရွိသူေတြ ပါ၀င္ေရးကို ဦးတည္ေဆာင္ရြက္တာေၾကာင့္ ဟိုး႐ိုး၀စ္ရဲ႕ နည္းစနစ္က ဘယ္ရီရဲ႕ နည္းစနစ္နဲ႔ ဆင္တူပါတယ္။ ခၽြင္းခၽြက္ကေတာ့ သေဘာထား အလယ္အလတ္ျဖစ္မႈရေအာင္ ဘယ္ရီရဲ႕ နည္းစနစ္က ေမွ်ာ္လင့္႐ံု ေမွ်ာ္လင့္ေပမယ့္ ဟိုး႐ိုး၀စ္ကေတာ့ ရႏိုင္မဲ့နည္းလမ္းကို ႀကိဳးစားၾကည့္ထားပါတယ္။ ဟိုး႐ိုး၀စ္ရဲ႕ နမူနာပံုစံအတိုင္းသာ အီရတ္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးေကာင္္စီကို ဖြဲ႔စည္းမယ္ဆိုရင္ လူမ်ားစု ရွီ႐ိုက္အဖြ႔ဲ၀င္ေတြ အဓိက ပါ၀င္မယ့္ေကာင္စီသာ ျဖစ္လာပါလိမ့့့္မယ္။ ဒါေပမယ့္ အဆိုပါ ရွီ႐ုိက္ကိုယ္စားလွယ္ေတြက ဆြန္နီနဲ႔ ကာ့ဒ္လူနည္းစုေတြရဲ႕ အက်ိဳးစီးပြား ေတြကိုလည္း ဂ႐ုဏာထား ထည့္သြင္းစဥ္းစားရမယ္ဆိုတဲ့ ႀကိဳတင္သတ္မွတ္ခ်က္ တခုခံထားၿပီးမွသာ ေရြးခ်ယ္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဆြန္နီနဲ႔ ကာ့ဒ္လူနည္းစုေတြက ေကာင္စီထဲမွာ သူတို႔ကိုယ္ပုိင္ ကိုယ္စားလွယ္မပါဘဲ သေဘာထား အလယ္အလတ္ျဖစ္တဲ့ ရွီ႐ိုက္ေတြကသာ သူတို႔ကိုယ္စား ေျပာဆိုေပးေနတာကို ေရရွည္မွာ ေက်နပ္ လက္ခံလိမ့္မယ္ ဆိုတာကိုေတာ့ စိတ္ကူးၾကည့္ဖို႔ ခက္ပါတယ္။ အလားတူပဲ အီရတ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးေကာင္စီ ျဖစ္လာေအာင္ ဖန္တီးေပးတဲ့ ဖြဲ႔စည္းပံု အေျခခံဥပေဒကို လႊတ္ေတာ္ထဲ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ပါ၀င္ေနတဲ့ ဆြန္နီနဲ႔ ကာ့ဒ္ ကိုယ္စားလွယ္ေတြက အၿမဲတမ္း သေဘာတူလိမ့္မယ္ ဆိုတာကိုလည္း စိတ္ကူးၾကည့္ဖို႔ ခက္ပါတယ္။
ဟိုး႐ိုး၀စ္ရဲ႕ Alternative vote မဲေပးနည္းစနစ္မွာ တျခားအားနည္းခ်က္ေတြ ရွိထားလို႔ ႏွစ္သက္စရာ မေကာင္းေပမယ့္ သူတို႔ကို ဒီေဆာင္းပါးမွာ ေလ့လာဆန္းစစ္ဖို႔ မလိုပါ။ ဒီေနရာမွာ အေရးႀကီးတာကေတာ့ ဟိုး႐ိုး၀စ္ရဲ႕ နည္းလမ္းကို အေျခခံဥပေဒပ ညာရပ္ဆိုင္ရာ ကၽြမ္းက်င္သူေတြကေရာ၊ လက္ေတြ႔ေရးဆြဲသူေတြကပါ လံုး၀နီးပါး မေထာက္ခံၾကဘူး ဆိုတာကို မွတ္သားထားဖို႔ပါပဲ။ တိုင္းရင္းသား လူမ်ဳိးအခ်င္္းခ်င္း အုပ္စုကြဲျပားေနတဲ့ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းမွာ လႊတ္ေတာ္ ေရြးေကာက္ပြဲဲေတြ က်င္းပဖို႔အတြက္ ဟိုး႐ိုး၀စ္ရဲ႕ပံုစံကို က်င့္သံုးထားတာဆိုလို႔ တႀကိမ္သာ ရွိထားဖူးၿပီး အဲဒီ တႀကိမ္မွာလည္း တစိတ္ပိုင္းသာ က်င့္သံုးထားပါတယ္။ အဲဒီတႀကိ္မ္ကေတာ့ Alternative vote နဲ႔ အာဏာခြဲေ၀ က်င့္သံုးမႈကို ေပါင္းစပ္ဖို႔ႀကိဳးစားတဲ့ ဖီဂ်ီ အေျခခံဥေပေဒအရ က်င့္သံုးတာျဖစ္လို႔ တာရွည္လည္း မခံသလို ရလဒ္ေတြလည္း မေကာင္းပါ။ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္မွာ စတင္က်င့္သံုးတာျဖစ္ၿပီး ၂၀၀၀ ခုႏွစ္မွာ ပ်က္စီးခဲ့ပါတယ္။ ဟိုး႐ိုး၀စ္ရဲ႕ စိတ္ကူးေတြ အိုင္ဒီယာေတြက သူ႔႔ကိုယ္ပိုင္ေတြျဖစ္ၿပီး အဆိုပါ စိတ္ကူးေတြဘက္ကေန သူက ရပ္ခံေျပာဆိုတဲ့အခါ အားတက္သေရာရွိေပမယ့္ သူ႔ရဲ႕ ေလွ်ာက္လဲေျပာဆိုခ်က္ေတြကို တျခားပညာရွင္ေတြက အံုနဲ႔က်င္းနဲ႔ ၀ိုင္း၀န္းေထာာက္ခံၿပီး လိုက္နာ ေဆာင္ရြက္တာမ်ိဳးေတာ့ မရွိပါ။
“အားလံုးနဲ႔ အံ၀င္ခြင္က်ျဖစ္တဲ့ တခုလား”
အတိုခ်ဳပ္ေျပာရမယ္ ဆိုရင္ေတာ့ အုပ္စုေတြ ကြဲျပားေနတဲ႔ လူ႔အဖဲြ႔အစည္္းမွာ က်င့္သံုးဖို႔ ျဖစ္ႏိုင္ေျခမ်ားေနတဲ့ တခုတည္းေသာ ပံုစံကေတာ့ အာဏာခြဲေ၀ေရး ပံုစံပဲျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္မို႔ တျခားေရြးခ်ယ္စရာ နည္းလမ္းေတြကို အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲဲသူေတြကို စဥ္းစားၾကည့္ခိုင္းရင္လည္း အက်ိဳးမမ်ားေတာ့ပါ။ အာဏာခြဲေ၀ေရး ပံုစံထဲက တျခားေရြးခ်ယ္စရာ ပံုစံကြဲေတြကို စဥ္းစား စိတ္ကူးၾကည့္မယ္ဆိုရင္လည္း စိတ္ရႈပ္ေထြးမႈေတြန႔ဲ လမ္းလဲြမႈေတြသာ အမ်ားႀကီး ျဖစ္လာပါေတာ့တယ္။ အာဏာခြဲေ၀ေရး ဒီမိုကေရစီကသာ “အားလံုးနဲ႔ အဆင္ေျပ သင့္ေလ်ာ္တဲ့” ပံုစံတခု ျဖစ္တယ္လို႔ ဟိုး႐ိုး၀စ္္က ေျပာေပမယ့္ ၁၉၆၀ ခုႏွစ္မတုိင္မီက က်င့္သံုးတဲ့ စနစ္ေတြနဲ႔ မၾကာေသးခင္က (ဘယ္လ္ဂ်ီယမ္၊ ေဘာ့စနီးယား၊ ခ်က္ကိုစလိုဗက္ကီးယား၊ ေျမာက္ပိုင္းအိုင္ယာလန္နဲ႔ ေတာင္အာဖရိက ႏိုင္ငံေတြမွာ က်င့္သံုးထားတာ) ကို ၾကည့္ရင္ ပံုစံကြဲေတြ အမ်ားႀကီး ရွိတယ္ဆိုတာကို သိႏိုင္ပါတယ္။ ဥပမာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးက႑မွာ အုပ္စုေတြ အသီးသီး က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ပါ၀င္ႏိုင္ေအာင္ နည္းလမ္းအမ်ိဳးမ်ိဳးန႔ဲ ေဆာင္္ရြက္ထားပါတယ္။ ဘယ္လ္ဂ်ီယမ္ ႏိုင္ငံမွာဆိုရင္ေတာ့ လူမ်ိဳးနဲ႔ ဘာသာစကားအရ ကြဲျပားေနတဲ့ အဓိက အုပ္စုႀကီး၂ ခုကေနလာတဲ့ ကိုယ္စားလွယ္ေတြ အေရအတြက္ ညီတူမွ်တူပါ၀င္ၿပီး အုပ္ခ်ဳပ္ေရးက႑ကို ဖြဲ႔စည္းရမယ္လို႔ အေျခခံဥပေဒထဲမွာ ထည့္သြင္း ျပဌာန္းထားပါတယ္။ ေတာင္အာဖရိက ႏုိင္ငံမွာေတာ့ လႊတ္ေတာ္အတြင္း ကိုယ္စားလွယ္ေနရာ အနည္းဆံုး ၅ ရာခိုင္ႏႈန္း ရထားတဲ့ ႏိုင္ငံေရးပါတီေတြ အားလံုးကို ၀န္ႀကီးအဖြဲ႔ထဲမွာ (၁၉၉၄ ကေန ၁၉၉၉ အတြင္း) လည္း ပါ၀င္ခြင့္ ျပဳထားပါတယ္။ ကိုလံဘီယာ ႏိုင္ငံမွာေတာ့ ၁၉၅၈ ကေန ၁၉၆၄ ခုႏွစ္အတြင္း အဓိက ႏိုင္ငံေရးပါတီႀကီး ၂ ခုက ၀န္ႀကီးအဖြဲ႔တြင္း ေနရာေတြကို ညီတူမွ်တူ ခြဲေ၀ယူၾကၿပီး သမၼတရာထူးကိုေတာ့ တလွည့္စီ ယူၾကပါတယ္။ လက္ဘႏြန္ ႏိုင္ငံမွာေတာ့ တအုပ္စုက သမၼတရာထူးကိုယူၿပီး က်န္တဲ့တအုပ္စုကေတာ့ ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ရာထူးကို ယူရမယ္လို႔ အၿမဲတမ္း သတ္မွတ္ထားပါတယ္။
အခုေျပာခဲ့တဲ့ နည္းလမ္းေတြအားလံုးမွာ ရွိေနတ့ဲ အားသာခ်က္ေတြက တခုနဲ႔တခုေတာ့ မတူသလို တကယ္ လက္ေတြ႔ လုပ္ေဆာင္ၾကည့္တဲ့ အခါမွာလည္း အကိ်ဳးသက္ေရာက္မွႈခ်င္းက မတူပါ။ အေၾကာင္းကေတာ့ အုပ္စုအသီးသီး က်ယ္္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႔ ပါ၀င္ေရးကို အဓိကထားတဲ့ ရလဒ္မ်ိဳးျဖစ္လာေအာင္ ရည္ရြယ္ထားတဲ့ သီးျခားစနစ္ေတြအေပၚ အာဏာခြဲေ၀ေရး စနစ္တခုခ်င္းစီရဲ႕ ေအာင္ျမင္မႈေတြက မူတည္ေနတာေၾကာင့္ပါ။ တကယ္ေတာ့လည္း ဆိုက္ပရပ္စ္မွာ ၁၉၆၃ ခုႏွစ္နဲ႔ လက္ဘႏြန္ႏိုင္ငံမွာ ၁၉၇၅ ခုႏွစ္ေတြတုန္းက က်င့္သုံးေဖာ္ေဆာင္ခဲ့တဲ့ အာဏာခြဲေ၀ေရး စနစ္ေတြ မေအာင္ျမင္တာက အဆိုး၀ါးဆံုး ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ မေအာင္ျမင္တဲ့ အေၾကာင္းရင္းက အာာဏာကို လံုလံုေလာက္ေလာက္ မခြဲေ၀လို႔ မဟုတ္ဘဲ လက္မခံႏိုင္စရာေကာင္းတဲဲ့ စည္္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းေတြနဲ႔ အင္စတီက်ဳးရွင္းေတြကို အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲဲသူေတြက ေရြးခ်ယ္က်င့္သံုးခဲ့တာာေၾကာင့္ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
အာဏာခြဲေ၀ေရးနဲ႔ ပက္သက္ၿပီး စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္ေတြ နည္းစနစ္ေတြ အေၾကာင္းကို ပညာရွင္ေတြက ေလ့လာျပဳစုၿပီး လက္ေတြ႔ေရးဆြဲဲသူေတြကို အႀကံေပးမယ္ဆိုရင္ အေထာက္အကူ ျပဳႏိုင္တယ္ဆိုတာကို အေပၚမွာေျပာခဲ့တဲ့ မေအာင္ျမင္မႈ ၂ ခုက မီးေမာင္းထုိး ျပသေနပါတယ္။ ဒီလိုနည္းနဲ႔ ေျပာရမယ္ဆိုရင္ေတာ့ အေကာင္းဆံုး အာဏာခြဲေ၀ေရး ပံုစံကို တိတိက်က် ႀကိဳးစားေျပာဆို ၾကည့္ႏိုင္ဖို႔အတြက္ ဟိုး႐ိုး၀စ္ရဲ
“အားလံုးနဲ႔ အံ၀င္ခြင္က်ျဖစ္တဲ့” ပံုစံ ဆိုတာက ဉာဏ္ကြန္႔ျမဴးစရာ နမူနာျဖစ္လာပါလိမ့္မယ္။ လက္ေတြ႔က်င့္သံုးမယ့္ ႏိုင္္ငံရဲ႕ ထူးျခားတဲ့ ၾကန္အင္လကၡဏာေတြ အေပၚမူတည္ၿပီး အာဏာခြဲေေ၀ေရးပံုစံကို လိုအပ္သလို ေျပာင္းလဲဲက်င့္သံုးသင့္ေပမယ့္ အရာရာတိုင္းက အဆိုပါ ၾကန္အင္လကၡဏာ တခုခ်င္းစီအေပၚ မူတည္ေနတယ္ ဆိုတာေတာ့ မဟုတ္ပါ။
ဆက္လက္ေဖာ္ျပပါမည္။
(ေဒါက္တာ အာရင္းဒ္ လစ္ခ်္ပါ့တ္ (Arend Lijphart) ၏ Constitutional design for divided societies ကို ဘာသာျပန္ဆိုပါသည္။ ေဒါက္တာ အာရင္းဒ္ လစ္ခ်္ပါ့တ္သည္ ကမာၻသိ ႏိုင္ငံေရးသိပၸံပညာရွင္ ျဖစ္ၿပီး ကယ္လီဖိုးနီးယား တကၠသိုလ္၊ ဆန္ဒီေရဂိုတြင္ ႏိုင္ငံေရးသိပၸံဆိုင္ရာ ရာသက္ပန္ သုေတသန ပါေမာကၡျဖစ္သည္။ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္တြင္ ဒုတိယအႀကိမ္ ျဖည့္စြက္ေရးသား ထုတ္ေ၀သည့္ Patterns of Democracy: Government Forms & Performance in Thirty-six Countries စာအုပ္အပါအ၀င္ ဒီမိုကရက္တစ္ အင္စတီက်ဴးရွင္းမ်ား၊ သေဘာထား ကြဲျပားေနေသာ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းမ်ားအတြက္ အုပ္ခ်ဳပ္ပံု နည္းစနစ္မ်ား၊ ေရြးေကာက္ပြဲ စနစ္မ်ား၊ တိုင္းရင္းသားလူနည္းစုမ်ားႏွင့္ ႏိႈင္းယွဥ္ေလ့လာမႈ ႏိုင္ငံေရးမ်ား အေၾကာင္း စာအုပ္မ်ား ေရးသားျခင္း၊ တည္းျဖတ္ျခင္းမ်ား ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။)
