စပ္ၾကားအစိုးရမ်ား အေၾကာင္း သံုးသပ္ၾကည့္ျခင္း (၁)

လယ္ရီ ဒိုင္းမြန္း

႐ုရွႏိုင္ငံမွာ ဒီမိုကေရစီ က်င့္သံုးတယ္လို႔ ေျပာႏိုင္မလား။ အင္ဒိုနီးရွား၊ ယူကရိန္း၊ ဗင္နီဇြဲလား၊ ႏိုင္ဂ်ီးရီးယား၊ တူရကီတို႔ ဆိုရင္ေရာ ဘယ္လိုလဲ။ အစိုးရေတြကို ဘယ္လိုအမ်ိဳးအစား ခြဲျခားသတ္မွတ္ရမလဲ ဆိုတာနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး လြယ္လြယ္ကူကူ ေမးခြန္းထုတ္လို႔ ရတဲ့အခ်ိန္ေတြ ရွိခဲ့ဖူးပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အဲဒီႏိုင္ငံေတြမွာ အခုလက္ရွိ ပကတိ ႏိုင္ငံေရး အေနအထားက ဟိုးအရင္လြန္ခဲ့တဲ့ အႏွစ္ ၂၀ ေလာက္ကထက္ အမ်ားႀကီး ပိုရႈပ္ေထြးပါတယ္။ အစိုးရေတြနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ဘယ္လို စဥ္းစားရမလဲ၊ ဘယ္လိုအဆင့္ခြဲျခား သတ္မွတ္ရမလဲ ဆိုတာကလည္း ဘယ္ေတာ့မွ မဆံုးႏိုင္တဲ့ ေဆြးေႏြးစရာ အေၾကာင္းကိစၥ ျဖစ္လာပါတယ္။

“ဘယ္လို ႏိုင္ငံမ်ိဳးကေတာ့ျဖင့္ ဒီမိုကေရစီျဖစ္ၿပီး ဘယ္လို ႏိုင္ငံမ်ိဳးဆိုရင္ေတာ့ ဒီမိုကေရစီ မျဖစ္ဘူးလဲ”၊ “ဘယ္အစိုးရမ်ိဳးေတြကေတာ့ျဖင့္ ဒီမိုကေရစီ ျဖစ္ၿပီး ဘယ္အစိုးရေတြကေတာ့ျဖင့္ မျဖစ္ဘူးလဲ” ဆိုတဲ့ ေမးခြန္းေတြကို မၾကာေသးခင္ ဆယ္စုႏွစ္ေတြအတြင္းမွာ အနီးကပ္ စစ္ေဆးၾက၊ ပိုၿပီးေတာ့ အၾကိမ္ေပါင္းမ်ားစြာ စစ္ေဆးထားၾကပါတယ္။ အဲဒီေမးခြန္းေတြထက္ ပိုၿပီး စစ္ေၾကာ ေမးခြန္းထုတ္ခံရတဲ့ အယူ၀ါဒေရးရာ ျပႆနာေတြလည္း ႏိုင္္ငံေရးသိပၸံမွာ မရွိႏိုင္ေတာ့ပါ။ ဒီမိုကေရစီနဲ႔ ပတ္သက္တဲ့ အဓိပၸါယ္ ဖြင့္ဆိုခ်က္ေတြ၊ စံႏႈန္းသတ္မွတ္ခ်က္ေတြ၊ တိုင္းတာတဲ့ ေပတံေတြ ဆိုတာလည္း က်ေနာ္တို႔မွာ အျပည့္ရွိေနပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ တတိယလႈိင္း ရိုက္ခတ္ခဲ့တာ ႏွစ္ေပါင္း အစိတ္ေလာက္ရွိေနခဲ့ၿပီး အဲဒီလႈိင္္းလံုးေၾကာင့္ ဒီမိုကေရစီကို ႏိႈင္းဆေလ့လာခ်က္ေတြလည္း ျပန္လည္တေက်ာ့ျပန္ ေခတ္စားလာခဲ့ၿပီး ေနာက္မွာေတာင္ ဒီမိုကေရစီကို ဘာေတြနဲ႔ ဖြဲ႔စည္းတည္ေဆာက္ထားသလဲ ဆိုတာအေပၚ အမ်ားသေဘာညီ အေျဖကို မရႏိုင္ေသးတာကေတာ့ မခ်င့္မရဲ ျဖစ္စရာ ေကာင္းလွပါတယ္။ ယတိျပတ္ မေျပာႏိုင္တဲ့ အစိုးရေတြကို သတ္္သတ္မွတ္မွတ္ ခြဲျခားေဖာ္္ျပႏိုင္ဖို႔ကိုလည္း က်ေနာ္တို႔က ရုန္းကန္ႀကိဳးစားေနရဆဲပါ။

ဒီမိုကေရစီကို ႏိုင္ငံေရးသိပၸံပညာရွင္ ေရာဘတ္ဒါးလ္က ေပၚလီအာခီ Polyarchy (အုပ္ခ်ဳပ္သူ အနည္းဆံုး ၃ ဦး၊ ၃ ဖြဲ႔ ထားရွိတဲ့စနစ္) လို႔ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆို သတ္မွတ္ပါတယ္။ အဲဒီလို ခိုင္မာတဲ့ ဖြင့္ဆိုခ်က္မ်ိဳးကို တခ်ိဳ႕က ဆက္ၿပီး စြဲကိုင္ခ်င္ပါတယ္။ ဒီလိုမ်ိဳး ပံုေဖာ္ႀကံဆခ်က္ အတုိင္းဆိုရင္ လြတ္လပ္ၿပီး တရားမွ်တတဲ့ ေရြးေကာက္္ပြဲေတြ ရွိရံုနဲ႔ေတာ့ ဒီမိုကေရစီလို႔ မေျပာႏိုင္ပါ။ လြတ္လပ္ၿပီး တရားမွ်တတဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲေတြကို အဓိပၸါယ္ရွိရွိ က်င္းပႏိုင္ဖို႔ လြတ္လပ္မႈေတြ (လြတ္လပ္စြာ အသင္းအပင္း ဖြဲ႔စည္းႏိုင္မႈ၊ လြတ္လပ္စြာ ထုတ္ေဖာ္ေျပာဆိုႏိုင္မႈ စသျဖင့္)၊ သတင္းအခ်က္အလက္ကို ေပးႏိုင္တဲ့ တျခားေနရာဌာနေတြ၊ေရြးခ်ယ္စရာ လမ္းေၾကာင္းေတြ ရွိထားရပါမယ္။ ဒါ့အျပင္ အစိုးရမူ၀ါဒေတြက ႏိုင္ငံသားေတြရဲ႕ မဲဆႏၵနဲ႔ ဦးစားေပးႏွစ္ၿခိဳက္မႈေတြေပၚ မူတည္ေနေအာင္ ၾကပ္မတ္လုပ္ေဆာင္ေပမယ့္ အင္စတီက်ဴးရွင္းေတြကိုလည္း လိုအပ္ပါတယ္။ ဂ်ိဳးဇက္ ရႊန္းပီတာ ကိုင္စြဲခဲ့တဲ့ အနိမ့္ဆံုး စံသတ္မွတ္ခ်က္ကို ကိုင္စဲြၿပီး ဒီမိုကေရစီကို တိုင္းတာခ်င္ပါတယ္။ အဲဒီ စံသတ္မွတ္ခ်က္ကေတာ့ “ဒီမိုကေရစီဆိုတာ တိုင္းျပည္မွာ အဓိကက်တဲ့ ရာထူးေနရာေတြကို ေရြးေကာက္ပြဲေတြနဲ႔ ေရြးခ်ယ္ခန႔္အပ္ရမွာ ျဖစ္ၿပီး အဲဒီေရြးေကာက္ပြဲေတြမွာ ျပည္သူေတြရဲ႕ မဲဆႏၵကို ရယူႏိုင္ဖို႔ ႀကိဳးစားရမယ္လို႔ ဆိုပါတယ္။ “ေရြးေကာက္ပြဲနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး အဲဒီအယူအဆကို ေခတ္ၿပိဳင္ႏိုင္ငံေတြမွာ အသံုးခ် အေကာင္အထည္ ေဖာ္ေနတာက “ဒါးလ္” ကိုင္စြဲတဲ့ ေပၚလီအာခီ အယူအဆနဲ႔ ေတာ္ေတာ္ မ်ားမ်ားေလး တူညီပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးကိစၥ ေဆြးေႏြးျငင္္းခံုဖို႔နဲ႔ ေရြးေကာက္ပြဲ မဲဆြယ္စည္းရံုး လႈပ္ရွားမႈေတြကို လုပ္ေဆာင္ဖို႔ ႏိုင္ငံေရးနဲ႔ အရပ္ဖက္ လြတ္လပ္မႈေတြ လိုအပ္တယ္လို႔ ေျပာထားတာေၾကာင့္ သြားၿပီး ထပ္တူညီေနတာပါ။

အနိမ့္ဆံုး စံသတ္မွတ္ခ်က္ျဖစ္တဲ့ “ေရြးေကာက္ပြဲ” ဆိုတာကိုသံုးၿပီး ဒီမိုကေရစီကို အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆိုဖို႔ ႀကိဳးစားမယ္ဆိုရင္လည္း စိတ္အေႏွာင့္အယွက္ ျဖစ္စရာ ေမးခြန္းေတြကေတာ့ က်န္ေနဆဲပါ။ (ဒီမိုကေရစီနဲ႔ ပတ္္သက္္လို႔ ဆင္ျမဴရယ္ ဟန္တင္တန္ရဲ႕ အယူအဆကို လက္ခံၿပီး) တိုင္းျပည္တခုရဲ႕ အဓိက အခ်က္အျခာအက်ဆံုး စုေပါင္းဆံုးျဖတ္ခ်က္ ခ်သူေတြကို တရားမွ်တ၊ ရိုးသားၿပီး၊ ပံုမွန္က်င္းပတဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲေတြကေနတဆင့္ ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္မယ္၊ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းေတြကလည္း လြတ္လြတ္လပ္လပ္ ၀င္ေရာက္ ယွဥ္ၿပိဳင္ႏိုင္ၾကမယ္လို႔ ေျပာလာရင္ တရားမွ်တ၊ ရိုးသားၿပီး၊ လြတ္လပ္တဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲေတြ ျဖစ္လာဖို႔ ဘာေတြ လိုအပ္လဲဆိုတာကို ထပ္ၿပီး ေမးခြန္းထုတ္ရပါဦးမယ္။ မဲဆြယ္စည္းရံုးမႈေတြ လုပ္ေဆာင္ရာမွာ ႏိုင္ငံေရးပါတီေတြက မွ်တတဲ့ အခြင့္အလမ္းေတြ ရၾကသလား၊ ႏုိင္ငံတ၀ွမ္းမွာ (အထူးသျဖင့္ ရုရွား၊ ႏိုင္ဂ်ီးရီးယားနဲ႔ အင္ဒိုနီးရွားေလာက္ က်ယ္ျပန္႔ၿပီး ႏိုင္ငံေရးအရ အမ်ိဳးမ်ိဳးကြဲျပားေနတဲ့ ႏုိင္ငံေတြမွာ) ရွိတဲ့ မဲဆႏၵရွင္ေတြကလည္း သူတို႔ရဲ႕ ဆႏၵေတြကို လြတ္လြတ္လပ္လပ္ ေဖာ္ထုတ္ႏိုင္သလား ဆိုတာေတြကိုပါ ဆက္ၿပီး ေမးခြန္းထုတ္ရပါဦးမယ္။ (သီးျခားလြတ္လပ္တဲ့ မဲအၿပိဳင္ေရတြက္မႈ အက်ဳိးေက်းဇူးကို မခံစားရႏိုင္တဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ) တရား၀င္ ထုတ္ျပန္ၾကတဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲရလဒ္ေတြက ျပည္သူေတြရဲ႕ တကယ့္ဆႏၵအမွန္ကို ဘယ္လို ထင္ဟပ္ႏိုင္မွာလဲ။ စစ္တပ္၊ ဗ်ဴရိုကေရစီ ႀကိဳးနီစနစ္ ဒါမွမဟုတ္ အာဏာပိုင္ လူတစုအတြက္ သီးသန႔္ဖယ္ထားရတဲ့၊ လုပ္္ပိုင္ခြင့္ေပးထားရတဲ့ နယ္ပယ္ေတြ သိသိသာသာ ထင္ထင္ရွားရွား ရွိမေနဘဲ ေရြးေကာက္ တင္ေျမွာက္္ခံရတဲ့ ေခါင္းေဆာင္ေတြက ၾသဇာအာဏာအရွိဆံုး ဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်သူေတြ ျဖစ္တယ္လို႔ ဘယ္လိုလုပ္ သိႏိုင္မွာလဲ။

လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္အနည္းငယ္ အတြင္းမွာေတာ့ ဒီေမးခြန္းေတြက ေတာ္ေတာ္ေလးကို အေရးပါ ထင္ရွားလာၿပီး အဲဒီလို အေရးပါ ထင္ရွားလာေစတဲ့ အေၾကာင္းအခ်က္ေတြလည္း ရွိၾကပါတယ္။ ပထမဆံုး တခုကေတာ့ ႏိုင္ငံေရးပါတီေပါင္းစံု ၀င္ေရာက္ ယွဥ္ၿပိဳင္ၾကတဲ့ ပံုမွန္ေရြးေကာက္ပြဲေတြကို က်င္းပၿပီး ေရြးေကာက္ပြဲ ဒီမိုကေရစီ (Electoral democracy) ကို ခံယူက်င့္သံုးတဲ့ အစိုးရေတြက အခုဆိုရင္ အရင္ကထက္ ပိုမ်ားလာေနပါၿပီ။ ဒုတိယကေတာ့ အဲဒီလို ေရြးေကာက္ပြဲ ဒီမိုကေရစီကို က်င့္သံုးတဲ့ အစိုးရေတြရဲ႕ အေရအတြက္က သမိုင္းမွာ မႀကံဳဖူးေလာက္ေအာင္ မ်ားျပားလာေပမယ့္ ဒီမိုကေရစီ စစ္မစစ္ ဆိုတာကို ျပတ္ျပတ္သားသား အစစ္ေဆးမခံႏိုင္ၾက ဒါမွမဟုတ္ ေ၀့လည္ေခ်ာင္ပတ္သာ အေျဖေပးႏိုင္ၾကပါတယ္။ တတိယ အခ်က္အေနနဲ႔ ကေတာ့ ႏိုင္ငံတခုမွာ က်င္းပတဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲေတြကို ႏိုင္ငံတကာရဲ႕ ေစာင့္ၾကည့္ေလ့လာမႈေတြက အရင္ထက္ ပိုမ်ားလာတာ အပါအ၀င္ ေရြးေကာက္ပြဲ ဒီမိုုကေရစီနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ႏိုင္ငံတကာရဲ႕ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ေတြနဲ႔ စံသတ္မွတ္ခ်က္ေတြ မ်ားလာတာေၾကာင့္ သက္ဆိုင္ရာ ႏိုင္္ငံတခုခ်င္းစီမွာ က်င့္သံုးတဲ့ ဒီမိုကေရစီ အေလ့အထေတြကို ႏိုင္ငံတကာ ပိုၿပီးေတာ့ အနီးကပ္ စစ္ေဆးလာပါတယ္။

အဲဒီလို ပိုၿပီးေတာ့ အနီးကပ္ စစ္ေဆးလာတာေတာင္မွပဲ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ေတြကို ဘယ္လို အုပ္စုခြဲျခား သတ္မွတ္ရမလဲ ဆိုတာကို သီးျခားလြတ္လပ္တဲ့ ေစာင့္ၾကည့္္ ေလ့လာသူေတြၾကားမွာ သေဘာမတူႏိုင္ၾကပါ။ ဒီအက္ေဆး အစပိိုင္းမွာ ေဖာ္ျပခဲ့တဲ့ ႏိုင္ငံ ၆ ခုစလံုးကို ဒီမိိုကေရစီ ျဖစ္တယ္လို႔ ဖရီးဒမ္းေဟာက္္စ္ (Freedom House) အဖြ႔ဲႀကီးက သတ္မွတ္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ေနာက္ဆက္လက္ ေဖာ္ျပမယ့္ အက္ေဆး ၃ ခုအတိုင္း ဆိုရင္ေတာ့ အဲဒီအုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ေတြက ေရြးေကာက္ပြဲ ဒီမိုကေရစီ ေရခ်ိန္ထက္ ေလ်ာ့နည္းေနတာ လံုး၀ (လံုး၀နီးပါး) ေသခ်ာပါတယ္။ ယွဥ္ၿပိဳင္မႈရွိေသာ အာဏာပိုင္စနစ္ (Competitive authoritarian system)၊ တပါတီႀကီးစိုးစနစ္ (Hegemonic party system)၊ စပ္ၾကားအစိုးရစနစ္ (Hybrid) လို႔သာ ေျပာႏိုင္ပါမယ္။ ဒါမွမဟုတ္ ယူကရိန္း၊ ႏိုင္ဂ်ီးရီးယားနဲ႔ ဗင္နီဇြဲလားႏိုင္ငံေတြက ဒြိဟ အေျခအေနထဲကို က်ေရာက္ေနတယ္လို႔သာ အလြန္ဆံုး ေျပာႏိုင္ပါလိမ့္မယ္။

ေရြးေကာက္ပြဲေတြကေန တက္လာတဲ့ အစိုးရေတြက လံုေလာက္တဲ့ ကိုယ္ပုိင္ဆံုးျဖတ္ခြင့္ရွိၿပီး ကၽြမ္းက်င္မႈေတြ ျပည့္၀ေနမေန ဆိုတာကို ေျပာႏိုင္ဖို႔ က်ေနာ္တို႔မွာ လံုေလာက္တဲ့ သတင္းအခ်က္အလက္ေတြ အခုေလာေလာဆယ္ မရွိတာ ျဖစ္ေကာင္းျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲကို ၀င္ေရာက္ယွဥ္ၿပိဳင္ၾကတဲ့ ႏိုင္ငံေရးပါတီေတြနဲ႔ ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းေတြက မဲဲဆြယ္စည္းရံုးခြင့္ေတြ ျပည့္္ျပည့္္၀၀ရၾကၿပီး ေနာက္ဆက္လက္က်င္းပတဲ့ ေရြးေကာက္ပြဲေတြမွာ လက္ရွိအစိုးရကိုအႏိုင္ယူဖို႔ အတိုက္အခံေတြက တရားမွ်တတဲ့ အခြင့္အေရးေတြ ရၾကလားဆိုတာနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီးေတာ့လည္း သတင္းအခ်က္အလက္ေတြ ျပည့္ျပည့္၀၀ မရေသးတာ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ေတြကို အမ်ိဳးအစား ခြဲျခားသတ္မွတ္ ေဖာ္ျပဖို႔ဆိုရင္ အရင္က်င္းပထားတဲ့ ေရြးေကာက္ပဲြေတြကို အကဲျဖတ္ႏိုင္ရပါမယ္။ ဒါ့အျပင္ ဒီမိုကေရစီနည္းအရ (တကယ္စစ္္မွန္တဲ့ ဒီမိုကေရစီလားဆိုတာ ေျပာဖို႔လည္းခက္ပါတယ္) တက္လာတဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္သူ အီလစ္လူတန္းစားရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္ေတြနဲ႔ စြမ္းေဆာင္ရည္ေတြကိုလည္း အကဲျဖတ္ႏိုင္ရပါမယ္။ ဒါေပမဲဲ့ လက္ေတြ႔လုပ္ေဆာင္ဖို႔ေတာ့ ခက္ပါလိမ့္မယ္။ ရုရွႏိုင္္ငံ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး စနစ္ကို “ေရြးေကာက္ပြဲ အာဏာပိုင္စနစ္ (Electoral authoritarian) လို႔ ရႈျမင္သံုးသပ္တဲ့ ေလ့လာေစာင့္ၾကည့္သူေတြလည္း တျဖည္းျဖည္း မ်ားလာပါတယ္။ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္ ေရြးေကာက္ပြဲေတြမွာ အႀကီးအက်ယ္ မဲမသမာမႈေတြ ရွိထားတာေၾကာင့္ ႏိုင္ဂ်ီးရီးယားကိုလည္း အဲဒီလို သတ္မွတ္တဲ့ ပညာရွင္ေတြ မ်ားလာပါတယ္။ အင္ဒိုနီးရွား လႊတ္ေတာ္ရဲ႕ အမတ္ေနရာ တခ်ိဳ႕တ၀က္ကို ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ မခံရတဲ့ စစ္သားကိုယ္စားလွယ္ေတြကို အေျခခံဥပေဒအရ ေပးအပ္ထားတဲ့အတြက္ ဒီမိုကေရစီ အေျခခံမူနဲ႔ ဆန္႔က်င္ေနပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ အဲဒီလို ေပးအပ္ထားမႈကို ဖယ္ရွားပစ္လိုက္္မယ္ ဆိုရင္ေတာင္ အင္ဒိုနီးရွားစစ္တပ္က (လူၾကိဳက္မ်ားၿပီး သေဘာထား အလယ္အလတ္ရွိတဲ့ အစၥလာမၼစ္ပါတီကို အရည္အခ်င္း မျပည့္မီဘူးဆိုၿပီး တူရကီစစ္တပ္က ထပ္ကာတလဲလဲ အင္အားသံုး ဆံုးျဖတ္သလို) ႏိုင္ငံေရးမွာ အေရးပါတဲ့ ဗီတိုအာဏာသံံုစြဲသူ ျဖစ္ေနဦးမွာပါပဲ။

အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ေတြ အမ်ဳိးအစား ခြဲျခားသတ္မွတ္တာကို အခုေျပာခဲ့တဲ့ ျပႆနာေတြနဲ႔ မူမမွန္မႈေတြကခ်ည္္းပဲ အေႏွာင့္အယွက္ ေပးေနတာေတာ့ မဟုတ္ပါ။ မကၠဆီကို၊ စင္ကာပူ နဲ႔ ဆီနီေဂါ ႏိုင္ငံေတြက (သူတို႔အစိုးရေတြ ေျပာသလို) တကယ့္ ဒီမိုကေရစီ ျဖစ္သလား ဆိုတာကို ပညာရွင္ေတြနဲ႔ ေလ့လာသူေတြက ၁၉၇၀ ျပည့္ႏွစ္ေတြနဲ႔ ၁၉၈၀ ျပည့္္ႏွစ္ေတြအတြင္းမွာ အေခ်အတင္ ျငင္းခံုခဲ့ပါတယ္။ အဲဲဒီႏိုင္ငံေတြရဲ႕ ဒီမိုကေရစီ မျပည့္၀မႈက အရင္ထက္ပို ေျပာင္ေျပာင္တင္္းတင္း ျဖစ္လာၿပီး ေဒသတြင္း တျခားႏိုင္ငံေတြက တကယ္စစ္မွန္တဲ့ ဒီမိုုကေရစီ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈေတြကို လုပ္ေဆာင္ၾကတဲဲ့အခါ အဆိုုပါ ေဆြးေႏြးျငင္းခံုမႈေတြလည္း အရွိန္ေလ်ာ့က်သြားခဲ့ပါတယ္။ ၿပိဳင္ဆိုင္ၾကတ့ဲ အတိုင္းအတာ နည္းနည္းပါးပါးရွိၿပီး ရလဒ္ေတြကို ေသခ်ာေပါက္ ခန္႔မွန္းေျပာဆိုလို႔ မရႏိုင္တဲ့ ပါတီစံုေရြးေကာက္ပြဲဲေတြ ရွိတာနဲ႔တင္ပဲ အဲဒီ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ေတြက ဒီမိုကေရစီ ျဖစ္တယ္လို႔ ေဖာ္ျပတတ္တဲ့ ဥာဥ္ကို ေမးခြန္းထုတ္လာတဲ့ ပညာရွင္ေတြ မၾကာေသးခင္ ႏွစ္ေတြအတြင္းမွာ တျဖည္းျဖည္း မ်ားလာပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးကို အၿပိဳင္အဆိုင္ ျဖစ္ေအာင္ ေရြးေကာက္္ပြဲေတြ က်င္းပေပးၿပီး တျပိဳင္နက္တည္းမွာ အာဏာပိုင္ဆန္ဆန္ က်င့္သံုးအုပ္ခ်ဳပ္ေနတာေတြ ျဖစ္ႏိုင္တယ္ဆိုတာကို စတီဗင္္ လယ္ဗစ္စကီး နဲ႔ လူးကန္ေ၀း တို႔ရဲ႕ အက္္ေဆးေတြမွာ ေရးသားေဖာ္ျပထားပါတယ္။ သူတို႔ရဲ႕ ေလ့လာမႈေတြက ယူေရးရွားနဲ႔ လက္တင္အေမရိက ေဒသေတြကို ေဇာင္းေပး ေလ့လာထားတာျဖစ္ၿပီး အေရးပါတဲ့ အယူအဆေရးရာ ရွာေဖြ႔ေတြ႔ရွိခ်က္ေတြလည္း ျဖစ္ပါတယ္။

ဒီမိုကေရစီမဆန္တဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ အမ်ိဳးမ်ိဳးအစားစား အေၾကာင္းနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ ပညာရွင္ေတြရဲ႕ အာရံုစိုက္လုပ္ေဆာင္မႈ အသစ္ေတြ ရွိလာေနၿပီဆိုတာကို ဒီေဆာင္းပါးေတြက ဥပမာေဆာင္ေဖာ္ျပေနပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ ေခာတ္ျပိဳင္ အာဏာပိုင္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး စနစ္ေတြက ဒီမိုကေရစီ စ႐ိုက္လကၡဏာေတြကို အံ့ၾသစရာေကာင္းေလာက္ေအာင္ (အနည္းဆံုးေတာ့ အေပၚယံ ဟန္ျပသက္သက္) ေဖာ္ျပသံုးစြဲလာတယ္ ဆိုတာကိုလည္း ေဆာင္းပါးေတြက ျပသေနပါေသးတယ္။ ၁၉၉၀ ျပည့္ႏွစ္ေတြ အလယ္ပုိင္းေလာက္မွာ အထြတ္အထိပ္္ကို ေရာက္ခဲ့တဲ့ ဒီမိုကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းေရး “တတိယလႈိင္း” က ေျခကုန္လက္ပမ္းက်သြားၿပီ ဆိုတာကိုလည္း အဲဒီပညာရွင္ေတြရဲ႕ စိတ္၀င္စားမႈအသစ္ေတြက တစိတ္တပိုင္း ေရာင္ျပန္ဟပ္ ေဖာ္ျပေနပါတယ္။ အခုေျပာဆို ေဖာ္ျပေနတဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး စနစ္သစ္ေတြ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားက ဒီမိုကေရစီလည္း မဟုတ္သလို၊ ဒီမိုကေရစီကိုလည္း အသြင္ကူးေျပာင္း ေနတာမဟုတ္မွန္း ရွင္းရွင္းလင္းလင္း ျဖစ္ေနတာ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာၾကာေနပါၿပီ။ တခ်ဳိ႕ႏိုင္ငံေတြကေတာ့ ဘယ္လိုပဲ ခၽြတ္ယြင္းအားနည္းခ်က္ေတြရွိၿပီး လုပ္ေဆာင္မႈ မူမမွန္ျဖစ္ေနပါေစ “အဂၤါရပ္္စံုလင္တဲ့ ဒီမိုကေရစီနဲ႔ ေျပာင္ေျပာင္တင္းတင္း အာဏာပိုင္စနစ္ေတြ ၾကားထဲမွာ ဟိုမေရာက္ဒီမေရာက္ ရွိေနၿပီး ႏိုင္ငံေရးအရ မီးခိုးေရာင္နယ္ေျမထဲကို က်ေရာက္ေန” တာေၾကာင့္ ေရြးေကာက္ပြဲသက္သက္ ဒီမိုကေရစီ Electoral democracy လို႔ ခြဲဲျခားေဖာ္ျပႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ႏိုင္ငံေတြ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားကေတာ့ ေရြးေကာက္ပြဲသက္သက္ ဒီမိုကေရစီ စံႏႈန္းကိုေတာင္ မျပည့္မီဘဲ နိမ့္က်ေနၿပီး အဲဒီလိုနိမ့္က်ေနတဲ့ အေနအထားမွာပဲ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာၾကာေအာင္ တင္းခံေနႏိုင္ပါေသးတယ္။

သမိုင္းအျမင္

ဒီမိုကေရစီနဲ႔ အာဏာပုိင္ စ႐ိုက္လကၡဏာေတြကို ႏွစ္ခုေပါင္းစပ္က်င့္သံုးတဲ့ စပ္ၾကားအုပ္ခ်ဳပ္ေရး စနစ္ေတြဆိုတာ အသစ္အဆန္းေတာ့ မဟုတ္ပါ။ ပါတီစံု ေရြးေကာက္ပြဲေတြရွိၿပီး ဒီမိုကေရစီမဆန္တဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ေတြ က်င့္သံုးတဲ့ အစိုးရေတြက ၁၉၆၀ နဲ႔ ၁၉၇၀ ျပည့္္ႏွစ္ေတြ အတြင္းမွာလည္း တည္ရွိခဲ့တာပါပဲ။ အဲဒီႏိုင္ငံေတြက ေရြးေကာက္ပြဲ သက္သက္ ဒီမိုကေရစီ ျဖစ္ၾကၿပီး မကၠဆီကို၊ စင္ကာပူ၊ မေလးရွား၊ ဆီနီေဂါ၊ ေတာင္အာဖရိက၊ ႐ိုဒီးရွားနဲ႔ (‘ဒန္း၀ိုင္’ ဆိုတဲ့ ပါတီျပင္ပ ယွဥ္ၿပိဳင္သူေတြကို ခြင့္ျပဳတဲ့စနစ္ က်င့္သံုးတဲ့) ထိုင္၀မ္ ေတြပါ၀င္ခဲ့ပါတယ္။ စင္ကာပူ၊ မေလးရွား ၂ ႏိုင္ငံတို႔ကပဲ ဒီေန႔အခ်ိန္အထိ ေရြးေကာက္ပြဲသက္သက္ ဒီမိုကေရစီစနစ္ ျဖစ္ေနဆဲပါ။

ပါတီ (အီလစ္ပါတီျဖစ္တာေတာင္) အခ်င္းခ်င္းၾကား ယွဥ္ၿပိဳင္မႈေတြကို တစိတ္တပုိင္း ကန္႔သတ္ထားၿပီး ႏိုင္ငံသားေတြရဲ႕ မဲေပးခြင့္ကိုလည္း ကန္႔သတ္ထားတဲ့ ႏိုင္ငံေတြကို ဥေရာပနဲ႔ လက္တင္အေမရိက တိုက္ေတြမွာ သမိုင္းေၾကာင္းအရ ေတြ႔ႏိုင္ပါတယ္။ လက္တင္အေမရိကမွာ ၁၉ ရာစုနဲ႔ ၂၀ ရာစုအေစာပိုင္း ကာလေတြအတြင္း ေတြ႔ခဲ့ရတဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္သူအနည္းဆံုး ၃ ဦးရွိ ဒီမိုကေရစီစနစ္ (Oligarchical democracy) ေတြက လည္း အာဏာကို ကန္႔သတ္ေပးတဲ့၊ တလွည့္စီယူေစတဲ့ အေျခခံမူေတြကို ခ်မွတ္ေပးခဲ့တာအျပင္ သက္ဆိုင္ရာ တိုင္းျပည္ရဲ႕ အဓိက ႏိုင္ငံေရး အင္စတီက်ဳးရွင္းကို တည္ေထာင္ ေပးခဲ့ႏိုင္တဲ့အတြက္ တင္းျပည့္က်ပ္ျပည့္ ဒီမိုကေရစီ ျဖစ္လာေရးမွာ ထည့္၀င္ လုပ္ေဆာင္ခဲ့တယ္လို႔ ေျပာႏိုင္ပါတယ္။ တည္ၿငိမ္တဲဲ့ ေပၚလီအာခီ လမ္းေၾကာင္းကေန တဆင့္သြားတဲ့ ဒီမိုကေရစီကသာ အေကာင္းဆံုးျဖစ္တယ္လို႔ ‘ဒါးလ္’ ေထာက္ခံေျပာဆိုခဲ့တာကို အဲဒီႏို္င္ငံေတြက အေကာင္းဆံုး ကိုယ္စားျပဳ ဥပမာေပးေနသလိုပါပဲ။ ႏိုင္ငံေရး ယွဥ္္ၿပိဳင္မႈက အရင္လာ၊ ေနာက္ၿပီးမွ ႏိုင္ငံေရးမွာ လူထုပါ၀င္မႈ တျဖည္္းျဖည္း က်ယ္ျပန္႔လာပါမယ္။ အဲဒီအခါက်မွသာ ဒီမိုကေရစီယဥ္ေက်းမႈက အီလစ္အသိုက္အ၀န္း က်ဥ္းက်ဥ္းေလးထဲမွာ အျမစ္္တြယ္ၿပီးရင္္ ေရြးေကာက္ပြဲႏိုင္ငံေရးကို တျဖည္းျဖည္းခ်င္း ထည့္သြင္းက်င့္သံုးလာမွာ ျဖစ္တာေၾကာင့္ ပိုမ်ားျပားတဲ့ လူထုေတြဆီ ဒီမိုကေရစီ ေရာက္ရွိသြားမယ္လို႔ ဆိုလိုပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ႏိုင္ငံေရးမွာ ျပည္္သူလူထုပါ၀င္မႈကို ေခတ္ၿပိဳင္ အေနအထားကေနၾကည့္ရင္ အဲဒီ တျဖည္းျဖည္းခ်င္း ျဖစ္ထြန္းတိုးတက္မႈ လမ္းေၾကာင္းက ပိတ္ဆို႔ခံထားရၿပီ ဆိုတာကို ေတြ႔ရပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရး ၿပိဳင္ဘက္္ေတြကို ကန႔္သတ္ထား၊ ထိန္းခ်ဳပ္ထားဖို႔ တျခားနည္းလမ္းေတြကိုလည္း အဲဒီစိုးရိမ္ပူပန္တတ္တဲ့ အီလစ္ေတြက ရွာေဖြထားၾကပါၿပီ။

လြန္ခဲ့တဲ့ ဆယ္စုႏွစ္ ၁ ခု ၂ ခု မတိုင္ခင္က ႏိုင္ငံေရးမွာ ထိန္းခ်ဳပ္ဖို႔ (ေရြးေကာက္ပြဲက်င္းပ ယွဥ္ၿပိဳင္တာကို ဖ်က္သိမ္းတာ မဟုတ္ရင္ေတာင္) လုပ္ေဆာင္ၾကၿပီဆိုရင္ အတိုက္အခံႏိုင္ငံေရး ပါတီေတြကို ပိတ္ပင္တာနဲ႔ အရပ္ဖက္ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းထဲက သေဘာထား ကြဲဲလြဲသူအဖြဲ႔ေတြ၊ အတိုက္အခံေတြကို အႀကီးအက်ယ္္ ကန္႔သတ္ ထိန္းခ်ဳပ္တာေတြကိုသာ လုပ္ေဆာင္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္မို႔ ဂၽြင္အ္န္လင့္ဇ္ ရဲ႕ ၁၉၇၅ ခုႏွစ္ထုတ္ ပထမဆံုး စာအုပ္ “တပါတီအာဏာရွင္ စနစ္နဲ႔ အာဏာပိုင္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္မ်ား” ထဲမွာ “အာဏာပိုင္ စနစ္မ်ားအတြင္းက ပါတီစံုေရြးေကာက္ပြဲ ၿပိဳင္ဆိုင္မႈမ်ား” ဆိုတာကို ေဖာ္ျပတယ္ဆို႐ံုေလာက္ပဲ ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ ပါတီႏိုင္ငံေရး ဆိုတာကို တခုတည္းေသာ (လက္ေတြ႔စည္းရံုး လႈပ္ရွားလို႔ရတဲ့) ပါတီ ေခါင္းစဥ္ေအာက္မွာပဲ ေဖာ္ျပခဲ့ၿပီး “အေယာင္ျပ ပါတီစံုႏိုင္ငံေရး” (Pseudo-multiparty systems) ဆိုတာကိုလည္း အနည္းအက်ဥ္းေလာက္ပဲ ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ အဓိကက်တဲ့ အာဏာပိုင္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ၇ မ်ိဳးအေၾကာင္းကို လင့္ဇ္္က စာအုပ္ထဲမွာ ေဖာ္ျပခဲ့ေပမဲ့ လီဗစ္္စကီး နဲ႔ ေ၀းလ္ တို႔ ေဆြးေႏြးထားတဲ့ “ယွဥ္ၿပိဳင္မႈရွိေသာ အာဏာပိုင္စနစ္” ဆိုတာမ်ိဳးကို ေဖာ္ျပမထားဘဲ အဲဒီလို ေဖာ္ျပ မထားတာအတြက္လည္း အေၾကာင္းျပခ်က္ ေကာင္းေကာင္းရွိပါတယ္။ ဘာေၾကာင့္လဲဆိုေတာ့ အခုေနခါမွာ ေတြ႔ရမ်ားတဲ့ စပ္ၾကားအစိုးရဆိုတာက (ဟိုအရင္ အတိတ္မွာ မရွိခဲ့ဘဲ) ေခာတ္ၿပိဳင္ကမာၻရဲ႕ ထုတ္ကုန္တခု ျဖစ္ေနတာေၾကာင့္ပါ။

ဆက္လက္ေဖာ္ျပပါမည္။

(လယ္ရီဒိုင္းမြန္းသည္ Journal of Democracy ၏ ပူးတြဲအယ္ဒီတာ၊ National Endowment for Democracy’s International Forum for Democratic Studies ၏ ပူးတြဲညႊန္ၾကားေရးမႉး တာ၀န္မ်ားကို ထမ္းေဆာင္လ်က္ရွိၿပီး Hoover Institution တြင္လည္း ထိပ္္တန္းေခါင္းေဆာင္ တေယာက္ျဖစ္သည္။ မၾကာေသးခင္က ထြက္ရွိထားေသာ စာအုပ္မ်ားမွာ Political Parties and Democracy [Richard Gunther ႏွင့္ ပူးတြဲတည္းျဖတ္] ႏွင့္ The Global Divergence ofDemocracies (Marc F. Plattner ႏွင့္ ပူးတြဲတည္းျဖတ္) တို႔ျဖစ္သည္။)