မာလ္တီလယ္ဗယ္ တံလွ်ပ္

ေဒါက္တာတင့္ေဆြ

ဆရာခင္ဗ်ာ တခုေလာက္ အကူအညီေတာင္းပါရေစ ခင္ဗ်ာ။ Multi-level-marketing ဆိုတဲ့ စနစ္နဲ႔ ဓာတ္စာလို႔ အမည္ခံထားတဲ့ ေဆးဝါးမ်ားလား၊ ဘာလား မသိေသာအရာမ်ားကို ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ တြင္တြင္က်ယ္က်ယ္ ေရာင္းခ်ေနပါတယ္ ခင္ဗ်ာ။ လင္ဇီး ပန္းဝတ္မႈန္ ေဆာင္းပိုးေႏြျမက္ စတာေတြအျပင္ အျခား ဘာမွန္းမသိေသာ ဓာတ္စာအမ်ိဳးမ်ိဳးကို ျမန္မာက်ပ္ေငြ ေသာင္းဂဏန္းမွ သိန္းဂဏန္းအထိ ႏႈန္းထားမ်ားျဖင့္ ေရာင္းခ်ေနပါတယ္။ ၉၆ ပါး ေရာဂါေပ်ာက္သလိုမ်ိဳး ရႊန္းရႊန္းေဝေအာင္ ေျပာဆိုၾကပါတယ္။ member ဝင္ျခင္း၊ ေဆးဝယ္ယူ၍ ျပန္လည္ေရာင္းခ်ျခင္း down line လို႔ ေခၚေနၾကတဲ့ ကိုယ့္ေအာက္ကို ေနာက္ထပ္ ဝင္လာမယ့္သူေတြကို မဲဆြယ္စည္း႐ံုးျခင္း စတာေတြ လုပ္ခိုင္းၿပီး ခ်မ္းသာႀကီးပြားမယ္ဆိုတဲ့ မက္လံုးအမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႔ ဆြဲေဆာင္ၾကပါတယ္။ အဲဒီေဆးေတြကို ယံုၾကည္မိလို႔ ဒုကၡေရာက္ရတဲ့ လူနာေတြလည္း မနည္းေတာ့ပါဘူး ခင္ဗ်ာ။ ဒါေၾကာင့္ ဆရာ့အေနနဲ႔ အဲဒီစနစ္အေၾကာင္း အဲဒီေဆးေတြအေၾကာင္းကို ျမန္မာျပည္သူမ်ား ဂဃနဏ သိရေအာင္ ေရးသားေဖာ္ျပေပးပါဦးလို႔ ေမတၱာရပ္ခံ ေတာင္းဆိုပါရေစခင္ဗ်ာ။

Dr. ႕႕႕႕႕ SAMA ႕႕႕႕႕ Station Medical Officer ႕႕႕႕႕ Station Hospital ႕႕႕႕႕ Township ႕႕႕႕႕ Division

အရင္ေရးထားတဲ့ MLM က ေရာင္းတဲ့ေဆးေတြ ဆိုတာ ဘာလဲ ရွင့္ကို ပို႔လိုက္ၿပီးမွ စာေရးလာသူဟာ ဆရာဝန္တဦးျဖစ္ၿပီး သူ ဘယ္သူဘယ္ဝါဆိုတာကို (ဆမ) နံပါတ္ကအစ ထည့္ေရးထားလို႔ ဒီစာကို ဆက္ေရးပါတယ္။ ၿပီးရင္ တင္ပါမယ္။

MLM ဆိုတာ Multilevel marketing မာလ္တီလယ္ဗယ္ေစ်းကြက္ရွာျခင္း ျဖစ္တယ္။ Network marketing ကြန္ရက္ ေစ်းကြက္နည္းလို႔လည္း ေခၚတယ္။ ႏိုင္ငံတိုင္းလိုလိုမွာ လူသန္းေပါင္းမ်ားစြာဟာ အဲလို မာလ္တီလယ္ဗယ္ကုမၸဏီေတြမွာ ပါမယ္လို႔ ကတိေပးထားၾက၊ ေငြရင္းစိုက္ထားၾက၊ လုပ္ကိုင္ေနၾကတယ္။

ကိုယ့္ေဆြမ်ိဳးသားခ်င္း မိတ္ေဆြအသိတေယာက္ကေန ဒါေလး အားေပးပါဦး၊ ဒီေဆးက သိပ္ေကာင္းတာပဲ စသျဖင့္ ေစ်းလာေရာင္းတာ ႀကံဳဖူးၾကမွာပါ။ လူႀကီးမင္းဆီကို ေစ်းလာေရာင္းသူက အဲဒီ MLM ကုမၸဏီတခုမွာ ကုန္ျဖန္႔ျဖဴးသူလို႔ စာရင္းေပါက္ထားသူ ျဖစ္ပါတယ္။ ျမန္မာျပည္မွာသာ မဟုတ္ပါ။ အေမရိကမွာလည္း ဒီလိုပဲ။ ကုန္ပစၥည္းအမည္ကေတာ့ စံုတယ္။ MLM စီးပြားေရးလုပ္ငန္းအေၾကာင္းေတာ့ ေရးထားၿပီ။ ဒီတခါ တျခားေရာင္းကုန္ေတြကိုေတာ့ ဆရာဝန္ ျဖစ္လို႔ မေရးလိုပါ။ ဗီတာမင္ေတြ၊ အားေဆးေတြ၊ ျဖည့္စြက္အာဟာရေတြ၊ စတာေတြကိုသာ ေရးပါမယ္။

ေဆးလာေရာင္းတာ မွန္ေပမယ့္ ျဖန္႔ျဖဴးသူဟာ ေဆးအေၾကာင္းသိဖို႔ မလိုအပ္ပါ။ ေဆးဆိုင္ဖြင့္သူဆိုရင္ (ဖားမစ္ဆစ္) ေခၚ ေဆးဝါးပညာ သင္ၾကားတတ္ေျမာက္ထား႐ံုသာမက လိုင္စင္ရထားသူ ျဖစ္ရတယ္။ အခြန္ေဆာင္ေနရတယ္။ ဒီေခတ္ေပၚေဆးေရာင္းသူက အဲတာေတြ တခုမွ မလိုပါ။ ဆိုင္ခြန္လည္း မေပးရပါ။ အိမ္တိုင္ရာေရာက္ လာပါမယ္။ အားနာနာနဲ႔ ဝယ္ရတာေတြထဲမွာ အားေဆးနဲ႔ ျဖည့္စြက္စာ ပါတယ္။ လာေရာင္းသူဟာ လူႀကီးမင္းထက္ အာဟာရအေၾကာင္းကို ပိုမသိပါ။

အေမရိကန္ဆရာဝန္ Stephen Barrett, M.D. ကေန ၅-၅-၂ဝ၁၄ ေန႔က ေရးတဲ့ ေဆာင္းပါးတပုဒ္ ဖတ္ရတယ္။ MLM ကေန ေရာင္းေနတဲ့ေဆးေတြ စြမ္းတယ္လို႔ ေျပာတာေတြဟာ သံသယပြားစေရာေတြ ျဖစ္တယ္။ ေရာဂါေတြေပ်ာက္ေစမယ္ဆိုတာ အေထာက္အထားခိုင္မာမႈ မရွိပါ။ ေဆးေတြရဲ႕ေဘးထြက္သက္ေရာက္မႈေတြကိုလည္း သုေတသနလုပ္မထားပါ။ ေကာင္းပါတယ္လို႔ သက္ေသခံထြက္ဆိုခ်က္ ဆိုတာေတြကလည္း ဘယ္သူကေရးေရး ေရးလို႔ရတာမ်ိဳးသာ ျဖစ္တယ္။

ဆရာဝန္ေတြ သံုးေနတဲ့ေဆး မွန္သမွ်မွာေတာ့ အဲလိုနဲ႔မရပါ။

ဥပမာ- စစ္ပ႐ိုဖေလာက္စာဆင္ ပိုးေသေဆး ဆိုပါစို႔။

၁။ What is ciprofloxacin? စစ္ပ႐ိုဖေလာက္စာဆင္ ဆိုတာ ဘာလဲ။

၂။ Important information အေရးပါတဲ့အခ်က္မ်ား။

၃။ Before taking this medicine ေဆးမေသာက္မီ

၄။ How should I take ciprofloxacin? ေဆးကို ဘယ္လိုေသာက္ရမလဲ။

၅။ What happens if I miss a dose? ေဆးေသာက္ဖို႔ ေမ့သြားရင္။

၆။ What happens if I overdose? ေဆးေသာက္မိတာ မ်ားသြားရင္။

၇။ What should I avoid while taking ciprofloxacin?

ေဆးေသာက္ေနစဥ္ ဘာေတြေရွာင္ရမလဲ

၈။ What other drugs will affect ciprofloxacin? ဒီေဆးနဲ႔ ဓာတ္ျပဳႏိုင္တဲ့ တျခားေဆးမ်ား

၉။ Ciprofloxacin Side Effects ေဘးထြက္သက္ေရာက္မႈမ်ား

(က) In Summary အခ်ဳပ္

(ခ) For the Consumer စားသံုးမ်ားအတြက္

(ဂ) Major Side Effects အဓိကေဘးထြက္သက္ေရာက္မႈမ်ား

(ဃ) Minor Side Effects သာမန္ေဘးထြက္သက္ေရာက္မႈမ်ား

(င) For Healthcare Professionals ေဆးပညာရွင္မ်ားအတြက္

၁ဝ။ References အကိုးအကားမ်ား

ေၾကာ္ျငာၿပီး ေရာင္းတဲ့ေဆးေတြကေတာ့ အားလံုးေကာင္းပါသည္ရွင့္လို႔သာ ဖတ္ရပါမယ္။ ေဆးေသာဖို႔႔ မလိုအပ္ဘဲ ေသာက္ရင္ ဘာျဖစ္မလဲ မပါ။ တျခားအၿပိဳင္ေဆးေတြထက္ ပိုေကာင္းပါတယ္ဆိုတာ သက္ေသျပစရာ မရွိ။ ကာကြယ္ႏိုင္္၊ ေပ်ာက္ေစႏိုင္တယ္ ဆိုတာအတြက္ ေဆးသုေတသန မရွိ။ ေဆးထဲမွာ ဘာေတြ ပါသလဲ တိတိက်က် ေဖာ္ျပထားျခင္း မရွိ။ တကယ္ထိေရာက္မႈထက္ လြန္ကဲၿပီး ေရးထားၾကပါတယ္။

ေဆးေတြကို အဲလို ေရာင္းတာကို Quackery လို ႔ေခၚပါတယ္။ ရမ္းကုေဆးသည္။

တခ်ိဳ႕ေဆးေတြမွာ ခ်က္ခ်င္းသက္ေရာက္မႈျပတဲ့ ေဆးေတြနဲ႔လုပ္ထားလို႔ လူေတြက သေဘာက်တယ္။ ဥပမာ- Caffeine ေကဖင္း၊ Ephedrine စိတ္ၾကြေဆး။ Valerian စိတ္ၿငိမ္ေဆး စတာေတြျဖစ္တယ္။ အဲတာမ်ိဳးကို Mood-altering effects စိတ္မူေျပာင္းလဲေစတဲ့ သတိၱမ်ားလို႔ ေခၚတယ္။ ၾကာေတာ့ စြဲတယ္။ ေဘးထြက္သက္ေရာက္မႈေတြ ခံရမယ္။

အဲဒီ MLM ဂိုဏ္းေတြထဲမွာ ဆရာဝန္ေတြလည္း ပါဝင္ေနတယ္။ အရင္ဆံုး နာမည္ႀကီးခဲ့တဲ့ Amway ကေန အခုေတာ့ Quixtar လို႔ နာမည္ေျပာင္းထားတယ္။ အဲတာနဲ႔ Body Wise, Nu Skin, Rexall, and Juice Plus+ ေတြကေန ဆရာဝန္ေတြကို တပ္သားသစ္စုသလို စုေဆာင္းေရး က်က်နန လုပ္ၾကတယ္။ American Medical Association Council on Ethical and Judicial Affairs ကေန ၁၉၉၇ ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလမွာ အၾကံျပဳခ်က္ထုတ္ခဲ့ရတယ္။ လူနာေတြကို က်န္းမာေရးနဲ႔မဆိုင္တာေတြ မေရာင္းၾကဖို႔။

ေရာင္းတဲ့ေဆးေတြထဲမွာ ကိုလက္စေထာက်ေဆး၊ ဆီးခ်ိဳေဆး၊ အိုမီဂါ-သရီး၊ ဗီတာမင္ ေတြလည္း ေရာင္းပါတယ္။ ေကာင္းေတာ့ ေကာင္းမွာပါ။ ဒါေပမဲ့ ေစ်းပိုတင္ထားၾကတယ္။ ေၾကာ္ျငာဖိုး တင္ထားတယ္။ ဘူးခြံဖိုးတင္ထားတယ္။ ေမာ္ဒယ္ဖိုး တင္ထားတယ္။ လက္ေဆာင္ရထားလို႔ ဘယ္လို ေသာက္ရမလဲ ေမးၾကတာ အဲလိုေဆးေတြ မ်ားတယ္။ သည္းေျခႀကိဳက္ေဆးေတြကေတာ့ လိင္ပိုင္းဆိုင္ရာေဆး၊ မ်ိဳးပြါးလမ္းေဆး၊ ႏုပ်ိဳေဆး၊ အလွအပေဆး၊ အရပ္ရွည္ေဆး၊ ေယာက်ားပီသေဆး၊ မိန္းမပီသေဆး၊ အပ်ိဳျပန္ျဖစ္ေဆး၊ က်ဥ္းေဆး၊ ရွည္ေဆး၊ ႀကီးေဆး၊ ၾကာေဆး၊ ဘာေဆး။ ႕႕႕။ (ကန္ေတာ့ပါ)

ထိေရာက္တဲ့ေဆးေတြလည္း ပါတယ္။ အနာအကုိက္အခဲ သက္သာေဆးေတြ၊ ေလနာသက္သာေဆးေတြ၊ အိပ္ေဆးေတြ စသျဖင့္။ အဲဒါေတြ အမ်ားစုဟာ ဆရာဝန္ မညႊန္ဘဲ မသံုးသင့္တဲ့ေဆးေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ေဆးေတြတယ္မက ေရာထားတဲ့ စပ္ေဆးေတြအေၾကာင္း ေရးထားပါတယ္။

ေစ်းကြက္မွာေရာ မာလ္တီလယ္ဗယ္ ျဖန္႔ျဖဴသူေတြကေန လာေရာင္းတာေတြထဲမွာ Dietary Supplement လို႔ ေရးထားတာေတြ အေတာ္မ်ားတယ္။ ဗီတာမင္ေတြနဲ႔ အမိုင္ႏို္အက္စစ္ေတြလို႔ ေရးထားပါမယ္။ အားေဆးနဲ႔ ျဖည့္စြက္စာလို႔ အတန္းအစားခြဲထားလို႔ FDA က မကန္႔ကြက္ပါ။ သဘာဝအရာေတြကေန ထုတ္တယ္ဆိုလို႔ တခ်ိဳ႕က ပိုစိတ္ခ်ရမယ္ ထင္ၾကတယ္။ အားလံုးေတာ့ မမွန္ပါ။ ဒီေခတ္မွာ ေအာ္ဂဲနစ္တိုင္းလည္း မစစ္ပါ။

တခ်ိဳ႕ အဲလို MLM ေရာင္းတာသံုးေတာ့ ေကာင္းပါတယ္လို႔ ေျပာၾကတယ္။ ေစာေစာကပဲ Virgin အဓိပၸာယ္စာေအာက္မွာ ကေလး ၂-၃ ေယာက္ ေမြးထားသူ သံုးေတာ့ ေကာင္းတယ္လို႔ ေျပာဆိုပဲလို႔ ကြန္မင့္တခု ဖတ္ရတယ္။ ေဆးသစ္ေတြကို စမ္းသပ္ရင္ လူအုပ္စုကို ႏွစ္ခုခြဲၿပီး တစုကို ေဆးေပးတယ္။ က်န္တစုကို ေဆးမဟုတ္တာ တခုခုေပးတယ္။ ၿပီးမွ ႏိႈင္းယွဥ္ ေလ့လာတယ္။ ေဆးခန္းေတြမွာ ေရာဂါမရွိဘဲ ေဆးလာကုသူေတြ ရွိပါတယ္။ ေဆးထိုးေပးပါ ေျပာသူေတြလည္း ရွိတယ္။ ခြဲေပးပါအထိ ေျပာသူမ်ိဳးလည္း ကိုယ္တိုင္ႀကံဳဖူးပါတယ္။ ေဆးလိုခ်င္သူကို ေဆးတခုခုေပးလိုက္လို႔ သက္သာသြားတာ တကယ္ရွိပါတယ္။ အဲတာကို Placebo effect အာနိသင္မရွိတဲ့ေဆးကေနရတဲ့ သက္ေရာက္မႈလို႔ ေခၚတယ္။

ဘာလုပ္ၾကမလဲ။ အစိုးရေတြကေန အဲလို ေရာင္းဝယ္ေနတာေတြကို ကိုင္တြယ္ရာမွာ အလြန္အားနည္းေနတယ္။ ႏိုင္ငံတိုင္းမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ သံုးစြဲသူေတြ ဉာဏ္သံုးၾကပါ။ ေဆးပညာသုတ၊ ဗဟုသုတ ရွာၾကပါ။ လြယ္လြယ္နဲ႔ မယံုပါနဲ႔။ မဟုတ္ မမွန္တာကို တိုင္ၾကားပါ။ အသိေပးပါ။ ထုတ္ေျပာပါ။ တည္တည္တံ့တံ့ေတာ့ ျဖစ္ပါေစ။ ေျဖာင့္မွန္တဲ့ ပညာေပးမႈေတြ လိုအပ္တယ္။ တာဝန္ရွိသူေတြကေနလည္း အေရးယူမႈေတြ လုပ္သင့္တယ္။ တခ်ိဳ႕ အျဖစ္အပ်က္ေတြဟာ ရာဇဝတ္မႈေျမာက္တယ္။

ဆရာဝန္ေကာင္းတေယာက္ဟာ လူနာကို ေမးစရာေတြ မစံုေသးဘဲ၊ စမ္းသပ္တာေတြ အတြင္းေရာ အျပင္ပါ မစံုေသးဘဲ ေရာဂါအမည္မတပ္ပါ။ ေဆးကုသနည္း မလုပ္ပါ။ ဆရာဝန္ က်င့္ဝတ္ထဲမွာ ႐ိုးသားစြာ ေျပာဆိုကုသပါမည္လို႔ ပါတယ္။ လူနာကို ဒုကၡေရာက္ေစေအာင္ မလုပ္ပါလို႔ က်မ္းက်ိန္ထားရတယ္။ အမွန္အတိုင္းေျပာတာ အျမတ္အစြန္း မထြက္တတ္ပါ။ MLM က ေရာင္းတာမ်ိဳးလို၊ ေၾကာ္ျငာေကာင္းေကာင္းနဲ႔ ေရာင္းတာမ်ိဳးလို လူနာအားလံုးအတြက္ အကုန္လံုးေကာင္းတဲ့ ေဆးဆိုတာ ဆရာဝန္ေကာင္းတေယာက္ဆီမွာ မရွိပါ။ ေဆာရီး။

မွတ္ခ်က္ = တံလွ်ပ္လို႔ ေရးတာမ်ားၿပီး တံလွပ္လို႔လည္း ေရးၾကတယ္။ ပူလြန္းတဲ့ခ်ိန္ခါမွာ အေဝးကေနၾကည့္ရင္ ေရမဟုတ္ဘဲ ေရလို႔ ထင္ရတဲ့ အျမင္ေသြလြဲမႈကို ေခၚပါတယ္။