စနစ္တက် ဖ်က္ဆီးမႈဒဏ္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ေတာ္ အဆိုးဆံုးခံေနရ

ေနေဇာ္(သံတြဲ)

လက္ရွိ ရခိုင္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ေတာ္၏ ေရွးေဟာင္း ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္မ်ားမွာ စနစ္တက်ဖ်က္ဆီးျခင္းဒဏ္ကို အဆိုးရြားဆံုး ရင္ဆိုင္ခံစားေနရေၾကာင္း ရခိုင္သမိုင္းပညာရွင္မ်ားက ရႈျမင္ေနၾကသည္။

လြန္ခဲ့ေသာ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္၊ ေမလ ၃ရက္ေန႔က ကမၻာ့အေမြအႏွစ္မ်ားရန္ပံုေငြအဖြဲ႕(Global Heritage Fund)မွ ထုတ္ျပန္ေသာ အစီရင္ခံစာ၌ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ကို အာရွတိုက္၏ စုိးရိမ္ဖြယ္ရာအေျခအေနႏွင့္ ရင္ဆုိင္ေနရေသာ ယဥ္ေက်းမူ အေမြအႏွစ္ ၁၀ ခုစာရင္းတြင္ ထည့္သြင္းခဲ့ၿပီးေနာက္ တစ္ႏွစ္တာကာလ ၾကာလာသည့္ ယေန႔ထိ ေျမာက္ဦးယဥ္ေက်းမႈ ထိန္းသိမ္းေရးအေျခအေနမွာ တိုးတက္မႈမရွိရံုမွ်မက စိုးရိမ္ဖြယ္ရာ အေနအထားႏွင့္ ဆက္လက္ ရင္ဆိုင္ေနရဆဲျဖစ္ေၾကာင္း ပညာရွင္မ်ားက သံုးသပ္ထားၾကသည္။

Global Heritage Fund အစီရင္ခံစာတြင္ အာရွတိုက္၏ ေရွးေခတ္ ဗိသုကာ လက္ရာမ်ားမွာ စီးပြားေရး လုပ္ငန္းမ်ားထြန္းကားလာျခင္း၊ လံုေလာက္ေသာ ျပဳျပင္ထိန္းသိမ္းမႈမရွိျခင္း၊ ခိုးယူလုယက္ျခင္း၊ စစ္မက္ျဖစ္ပြားျခင္း၊ ခရီးသြားလုပ္ငန္းမ်ား က်ယ္ျပန္႔လာျခင္းတို႔ေၾကာင့္ ပ်က္စီးေပ်ာက္ကြယ္မည့္ ေဘးအႏၱရာယ္ႏွင့္ ရင္ဆိုင္ေနရသည့္ ေရွးေဟာင္းအေမြ ၁၀ ခုတြင္ ထိုင္းႏိုင္ငံမွ အယုဒၶယ၊ အာဖဂန္နစၥတန္ႏိုင္ငံမွ ဗုဒၶသာသနိက အေဆာက္အအံု တစ္ခု၊ တရုတ္ႏုိင္ငံမွ ေရွးေဟာင္း ၿမိဳ႕ေတာ္တစ္ခုတို႔ႏွင့္အတူ ရခိုင္မွေရွးေဟာင္းၿမိဳ႕ေတာ္ ေျမာက္ဦးကိုလည္း ထည့္သြင္းေဖာ္ျပ ထားသည္။

ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕တြင္ အေျခစိုက္ေနထိုင္ၿပီး ေျမာက္ဦးျပတိုက္မွဴးအျဖစ္ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သူ ေရွးေဟာင္း သုေတသနဦးစီးဌာန လက္ေထာက္ ညႊန္ၾကားေရးမွဴး(ၿငိမ္း) ဦးေက်ာ္ထြန္းေအာင္က " ေျမာက္ဦး ထိန္းသိမ္းေရးက အဆိုးဆံုး အေနအထားမွာ ရွိေနတယ္လို႔ဆိုရမွာပဲ။ ေျမာက္ဦး ယဥ္ေက်းမႈဇံုနယ္ကို တမင္ရည္ရြယ္ခ်က္ရွိရွိ စနစ္တက် ဖ်က္ဆီးေနတယ္လို႔ေတာင္ ယူဆမိတယ္။ အထူးသျဖင့္ ေျမာက္ဦး ေရွးေဟာင္းသုေတသန ဦးစီးဌာနအေနနဲ႔ သတ္မွတ္ထားတဲ့ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒေတြနဲ႔အညီ ကိုင္တြယ္ထိန္းသိမ္းမႈပိုင္းမွာ အားနည္းေနတာေတြ႔ရတယ္။ " ဟု ဆိုသည္။

ေျမာက္ဦးမွာ ေျမာက္လတၱီတြဒ္ ၂၀ ဒီဂရီ၊ ၂၅ မိနစ္ႏွင့္အေရွ႕ေလာက္ဂ်ီတြဒ္ ၉၃ ဒီဂရီ ၁၁ မိနစ္တို႔ ဆံုရာတြင္ တည္ရွိၿပီး၊ ေအဒီ ၁၄၃၀မွ ၁၇၈၄ ထိ ရခိုင္မင္းတို႔၏ ေနာက္ဆံုး ရာဇဌာနီျဖစ္သည္ႏွင့္အညီ ရခိုင္ယဥ္ေက်းမႈတို႔ အထြဋ္အထိပ္သို႔ ေရာက္ရွိခဲ့ရာၿမိဳ႕ေတာ္ျဖစ္ေၾကာင္း သမိုင္းမွတ္တမ္းမ်ားအရ သိရသည္။

ထို႔အတူ ေျမာက္ဦးေဒသခံ စာေရးဆရာ ေနာင္ေအးကလည္း " ေျမာက္ဦးဟာ ရခိုင္လူမ်ဳိးရပ္တည္ရွင္သန္မႈရဲ႕ အမွတ္သေကၤတျဖစ္တယ္။ ရခိုင္တို႕ရဲ႕ အသည္းႏွလံုးဆိုရင္လည္း မမွားဘူးေပါ့။ ကမၻာက ေလးစားတန္ဖိုးထားရတဲ့ ေျမာက္ဦးကို နည္းအမ်ဳိးမ်ဳိးနဲ႔ ပံုပ်က္ပန္းပ်က္ျဖစ္ေအာင္ လုပ္ေနၾကတယ္။ ဒါေတြကို အဓိကတာ၀န္ယူထားရတဲ့ ေရွးေဟာင္း သုေတသန ဦးစီးဌာနက သူတို႔နဲ႔ မဆိုင္သလို လုပ္ေနတာ ေတြ႔ရေတာ့ အႀကီးအက်ယ္ စိတ္ပ်က္မိတယ္။ " ဟု မွတ္ခ်က္ျပဳခဲ့သည္။

ယမန္ႏွစ္က အာရွတိုက္၏ ေရွးေဟာင္းအေမြအနွစ္ ထိန္းသိမ္းမႈအညံ့ဖ်င္းဆံုး ၁၀ ခုစာရင္းတြင္ ေျမာက္ဦးပါ၀င္လာ ရျခင္းမွာ ေျမာက္ဦးယဥ္ေက်းမႈအေမြ အႏွစ္ေဒသကိုျဖတ္၍ ရထားလမ္း၊ ကားလမ္းမ်ား ေဖါက္ရာ၌ ၿမိဳ႕ရိုး၊ တံခါး၊ တံတိုင္းမ်ား အပါအ၀င္္ေရွးေဟာင္း ယဥ္ေက်းမူ အေမြအႏွစ္မ်ား တည္ရွိရာေနရာမ်ားစြာတို႔ ပါ၀င္ေနျခင္း၊ ေရွးေဟာင္းဘုရား ေစတီပုထိုးမ်ား ျပဳျပင္ရာတြင္လည္း ေရွးေဟာင္း သုေတသန နည္းစနစ္ႏွင့္အညီ မဟုတ္ဘဲ ျပဳျပင္မြမ္းမံျခင္း၊ ေျမာက္ဦး ေရွးေဟာင္း နန္းေတာ္၊ ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္ အေဆာက္အဦးမ်ားကို ၿဖိဳခ်လိုက္ၿပီးသည့္ ေနာက္ပိုင္းတြင္ သက္ဆိိုင္ရာက ကားဂိတ္မ်ားကို နန္းေတာ္အထဲမွာ ေနရာခ်ထားျခင္းစသည့္ ေရွးေဟာင္းယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္မ်ား အတားအဆီး အတိုင္းအဆမရွိ ပ်က္စီးခ်င္တိုင္း ပ်က္စီးေနသည့္ အေျခအေန မ်ားေၾကာင့္ Global Heritage Fund က စိုးရိမ္ဖြယ္ရာ စာရင္းထဲမွာ ထည့္သြင္းထားျခင္းျဖစ္သည္ဟု ရခိုင္ သမိုင္းပညာရွင္တို႔က ဆိုသည္။

ထို႔ျပင္ ပစၥကၡကာလ ပ်က္စီးခ်င္တိုင္း ပ်က္စီးေနသည့္ ေျမာက္ဦးယဥ္ေက်းမႈ ေဒသႏွင့္ပတ္သက္၍ စိုးရိမ္ဖြယ္ရာ စိန္ေခၚမႈမ်ားစြာႏွင့္ ရင္ဆိုင္ေနရေၾကာင္း ေဒသခံတို႔က ေျပာဆိုၾကသည္။

" ေျမာက္ဦး ေရွးေဟာင္းယဥ္ေက်းမႈ နယ္ေျမမွာ Archaeological Zone (ေရွးေဟာင္းသုေတသန နယ္ေျမ)၊ Monumental Zone (ေရွးေဟာင္းသမိုင္း၀င္ အေဆာက္အဦးနယ္ေျမ)၊ Protective Zone (ေရွးေဟာင္းပစၥည္း အကာအကြယ္ ေပးထားရာနယ္ေျမ) ဆိုၿပီးေတာ့ သံုးမ်ဳိးရွိတယ္။ အခုေတာ့ အဲဒီဇံုအားလံုးကို ကိုျဖတ္ၿပီး ရထားလမ္း၊ ကားလမ္းေတြေဖာက္၊ ေရွးေဟာင္းယဥ္ေက်းမႈဇံုထဲမွာ ဟိုတယ္နဲ႔အျခားအေဆာက္ အဦးေတြ ေဆာက္လုပ္ထားၿပီး၊ နန္းေတာ္ရာကုန္းမွာလည္း ေျမတူးတဲ့လုပ္ငန္းလို မိမိတို႔ဌာနနဲ႔ မဆိုင္တဲ့လုပ္ငန္း ေတြကို လုပ္ကိုင္ေနတာေတြကို စိတ္မခ်မ္းေျမ႕ဖြယ္ေတြ႕ေနရတယ္။ " ဟု ဦးေက်ာ္ထြန္းေအာင္က ေျပာသည္။

Global Heritage Fund ၏ နာမည္ပ်က္ စာရင္းမွပယ္ဖ်က္ႏိုင္ေရး ႀကိဳးပမ္းခ်က္ တရပ္အေနျဖင့္ ေရွးေဟာင္း သုေတသန ဦးစီးဌာန ညႊန္ၾကားေရးမွဴးခ်ဳပ္ ဦးေက်ာ္ဦးလြင္သည္ ၂၀၁၂၊ ႏို၀င္ဘာတြင္ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕နယ္ႏွင့္ ေက်ာက္ေတာ္ ၿမိဳ႕နယ္မ်ားသို႔ သြားေရာက္ကာ ေနရာ ၅ ခု၌ ေရွးးေဟာင္းယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္မ်ား ထိန္းသိမ္းေရးဆိုင္ရာ ပညာေပးေဟာေျပာပြဲ တခ်ဳိ႕ကို ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။

ယင္းသို႔ ေဟာေျပာေနစဥ္အတြင္းမွာပင္ ယဥ္ေက်းမႈဇံုအတြင္း ၀င္ေရာက္ကာ ဟိုတယ္ေဆာက္လုပ္ေနသျဖင့္ ေျမာက္ဦးေရွးေဟာင္း သုေတသနဌာနက တရားစြဲဆိုခဲ့ေသာ္လည္း၊ အဆိုပါဟိုတယ္မွာ ေရွးေဟာင္းသုေတသနဌာန (ဗဟို) ၏ တရား၀င္ခြင့္ျပဳခ်က္ျဖင့္ ေဆာက္လုပ္ ျခင္းျဖစ္သည္ဟု သိရသည္။ ေနာက္ပိုင္း စံုစမ္းၾကည့္ရာ ဟိုတယ္ ေဆာက္ခြင့္ျပဳျခင္းမဟုတ္ဘဲ စားေသာက္ဆိုင္ကိုသာ လုပ္ေဆာင္ခြင့္ ျပဳထားသည္ဟု သိခဲ့ရေၾကာင္း ေျမာက္ဦး ျပတိုက္မွ ၀န္ထမ္းတဦးက ဆိုသည္။

ႏိုင္ငံတကာ သမိုင္းပညာရွင္မ်ားက ရခိုင္သမိုင္းကို ဓည၀တီေခတ္ (ဘီစီ ၃၃၂၅-ေအဒီ၃၂၇)၊ ေ၀သာလီေခတ္ (ေအဒီ ၃၂၇-ေအဒီ၈၁၈)၊ ေလးၿမိဳ႕ေခတ္ (ေအဒီ၈၁၈-ေအဒီ၁၄၃၀)၊ ေျမာက္ဦးေခတ္ (ေအဒီ၁၄၃၀-ေအဒီ၁၇၈၄) ဟူ၍ ေခတ္ႀကီးေလးေခတ္ ပိုင္းျခားသတ္မွတ္ထားသလို၊ ဓည၀တီ၊ ေ၀သာလီ၊ ပရိန္၊ ေလာင္းၾကက္၊ စမၸ၀က္၊ ေနရဥၨရာ၊ ေျမာက္ဦး စသည္တို႔မွာလည္း ရခိုင္မင္းတို႔ အုပ္စိုးခဲ့ေသာ ေရွးးေဟာင္းနန္းၿမိဳ႕ေတာ္မ်ားျဖစ္ၾကသည္။

ရခိုင္သမိုင္း၌ ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕ေတာ္ အေရးပါပံုႏွင့္ပတ္သက္၍ ဦးေက်ာ္ထြန္းေအာင္က " ဓည၀တီ၊ ေ၀သာလီ၊ ေလးၿမိဳ႕ေခတ္ႀကီးေတြထဲက စီးဆင္းလာတဲ့ ေခတ္အဆက္ဆက္က သယ္ေဆာင္လာခဲ့တဲ့ ရခိုင္ယဥ္ေက်းမူ အႏုပညာ ဗိသုကာ လက္ရာေတြဟာ ေျမာက္ဦးေခတ္မွာ လာေရာက္ေပါင္းဆံုၾကတယ္။ ဒီေတာ့ ၿမိဳ႕ေတာ္ဟာ အထင္ကရ သမိုင္းေၾကာင္းေတြနဲ႔အတူ ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္ေတြ၊ ရုပ္ၾကြင္းရုပ္ထု အႏုလက္ရာေတြနဲ႔ အစြမ္းကုန္ ထြန္းကားခဲ့တယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေျမာက္ဦးဟာ ရခိုင္သမိုင္းမွာ အသက္တမွ်အေရးႀကီးတယ္လို႔ ေျပာရပါမယ္။ " ဟုရွင္းလင္းခဲ့သည္။

ေျမာက္ဦးေခတ္၏ ေရႊေရာင္လႊမ္းသည့္ ၁၆ ရာစုႏွင့္ ၁၇ ရာစု ကာလမ်ားသည္ အဂၤလန္ႏိုင္ငံ က်ဴဒါမင္းဆက္၊ အိႏၵိယႏိုင္ငံ မဂိုမင္းဆက္၊ ထိုင္းႏိုင္ငံအယုဒၶယမင္းဆက္၊ ျမန္မာႏိုင္ငံ အင္း၀၊ ေတာင္ငူ၊ ဟံသာ၀တီ မင္းဆက္ တို႔ႏွင့္ ေခတ္ၿပိဳင္ျဖစ္ခဲ့ေၾကာင္း ၄င္းကဆိုသည္။

သို႔ေသာ္ ေျမာက္ဦးမွာ သမိုင္းႏွင့္ ေရွးေဟာင္းသုေတသန ဆိုင္ရာရုပ္ၾကြင္း အေထာက္အထားျပည့္စံုၾကြယ္၀ၿပီး ႏိုင္ငံတကာ ပညာရွင္မ်ား လက္ခံထားေသာ္လည္း ယူနက္စကို အသိအမွတ္ျပဳ ယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္ နယ္ေျမအျဖစ္လာေရး တန္းစီဇယား၌မူ တတိယေနရာတြင္ ထားရွိခဲ့သည္။

" အစိုးရက ဗိႆႏိုး၊ ဟန္လင္းနဲ႔ ပုဂံကိုတင္ျပတယ္။ ဒါေပမယ့္ World Heritage က ပုဂံကို လံုး၀ လက္မခံခဲ့ဘူး။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ ပုဂံမွာ အေဆာက္အဦးအသစ္ေတြ၊ ဟိုတယ္ေတြဟာ ေရွးေဟာင္း ယဥ္ေက်းမႈအေမြအႏွစ္မ်ား ကိုလႊမ္းမိုးၿပီး၊ ေရွးေဟာင္းယဥ္ေက်းမႈ နဂိုပင္မစရိုက္ လကၡဏာေတြအားလံုး ပ်က္စီးသြားလို႔ပါပဲ။ ဒါေၾကာင့္ ဗိႆႏိုးနဲ႔ ဟန္လင္းကို သက္တမ္းအရ တန္းစီဇယားထိပ္မွာ ထားၿပီးေတာ့ ေျမာက္ဦးကို တတိယေနရာမွာ ထားလိုက္တယ္။ " ဟု မွတ္ခ်က္ေပးသည္။

WorldHeritage မွာ ပုဂံေဒသ ေနရာမရသည့္အခါက်မွ ေျမာက္ဦးကို တတိယေနရာေပးခဲ့ေစကာမူ ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ တူးေဖာ္ေတြ႕ရွိၿပီး ေရွးအက်ဆံုးျဖစ္ေသာ " ဓည၀တီေခတ္ " ကို ေဘးဖယ္ထားခဲ့သည္ဟု ဦးေက်ာ္ထြန္းေအာင္က ဆိုသည္။

" တကယ္ေတာ့ သမိုင္းအရ ဗိႆႏိုးနဲ႔ ဟန္လင္းဟာ ရခိုင္ေ၀သာလီ ေခတ္နဲ႔ ေခတ္ၿပိဳင္ျဖစ္တယ္။ ရခိုင္က ဓည၀တီေခတ္က ဗိႆႏိုး၊ ဟန္လင္းထက္ ေရွးက်ၿပီးသက္တမ္းရွည္လ်ား သလို၊ ေရွးေဟာင္း သုေတသန ဦးစီးဌာနက ဓည၀တီၿမိဳ႕ရိုးကို စနစ္တက် တူးေဖာ္ေတြ႕ရွိၿပီးသား ျဖစ္တယ္။ ဒါေပမယ့္ လက္ေတြ႕မွာက်ေတာ့ ဓည၀တီကို ေဘးဖယ္ၿပီးေတာ့ ဗိႆႏိုးနဲ႔ ဟန္လင္းကိုပဲ ဦးစားေပးလိုက္တယ္။ " ဟုေထာက္ျပခဲ့သည္။

ေျမာက္ဦး ေရွးေဟာင္းယဥ္ေက်းမႈ အေမြအႏွစ္ထိန္းသိမ္းေရးကို Global HeritageFund အပါအ၀င္ ႏိုင္ငံတကာ အသိုင္းအ၀ိုင္းမွ အသိအမွတ္ျပဳ ေလးစားလာရန္မွာ ႏိုင္ငံေတာ္အစိုးရ ေရွးေဟာင္း သုေတသန ဦးစီးဌာနက ျပ႒ာန္းထားေသာ ဥပေဒႏွင့္အညီ တိက်ျပတ္သားစြာ ေဆာင္ရြက္ရန္ လိုအပ္သလို၊ ဘုရားေစတီပုထိုးမ်ားကို ျပဳျပင္ရာတြင္လည္း မူလလက္ရာမပ်က္ေစေရး ေရွးေဟာင္းသုေတသန နည္းစနစ္မ်ားကို အသံုးျပဳ၍ စနစ္တက် ေဆာင္ရြက္ရမည့္အျပင္၊ ေရွးေဟာင္းပစၥည္းမ်ား၀န္းက်င္ ထိန္းသိမ္းရာကစ သိပၸံနည္းက်ျပဳမူရန္ အထူးလိုအပ္ေၾကာင္း ေရွးေဟာင္းသုေတသန အရာရွိတဦးက အႀကံျပဳသည္။

ရခိုင္ ေနာက္ဆံုးေခတ္ျဖစ္သည့္ ေျမာက္ဦးေခတ္ ပံုရိပ္လႊာေနာက္ဆံုးနန္းၿမိဳ႕ေတာ္ ေရႊေျမာက္ဦးမွာ ရခိုင္ဘုရင္ မင္းေစာမြန္က ေအဒီ ၁၄၃၀ ခုႏွစ္တြင္ တည္ေထာင္ခဲ့ကာ ႏွစ္ေပါင္း ၃၅၅ ႏွစ္ တည္တံ့၍၊ ရခိုင္မင္းဆက္ေပါင္း ၄၈ ဆက္စိုးစံခဲ့ၿပီး၊ ဘုရားပုထိုး၊ ေစတီေပါင္းေျမာက္မ်ားစြာႏွင့္ ၿမိဳ႕ရိုးတံခါး၊ က်ဴံး၊၊ ခံတပ္၊ နန္းေတာ္ရာ စသည့္ ရခိုင္သမိုင္းဆုိင္ရာ ယဥ္ေက်းမူ အေမြအႏွစ္မ်ား အထူးေပါၾကြယ္၀ေသာ ရခိုင္ေရွးေဟာင္းၿမိဳ႕ေတာ္ တစ္ခုျဖစ္ေၾကာင္း သိရသည္။