ကမၻာ့စီးပြားေရး အက်ပ္အတည္းႏွင့္ လိပ္ျပာ အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈ

ယေန႔ ကမၻာႀကီးဟာ က်ယ္ေျပာေသာ ပထ၀ီေဒသႀကီးတခု ျဖစ္သလုိ ေထြျပားေသာ လူမႈစီးပြားေရး နယ္ပယ္ႀကီး တခုလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ထုိ႔အတူ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေနမႈမ်ား၊ ရင္ဆုိင္ေနရေသာ ျပႆနာမ်ား၊ ဖြံ႔ၿဖိဳးေရးေလွကားထစ္မ်ားကုိ တက္ၾကရာတြင္လည္း တခ်ိန္တည္း၊ တၿပိဳင္တည္း မဟုတ္သလုိ၊ တပုံစံတည္းလည္း မဟုတ္ၾကပါဘူး။ ထုိ႔အတူ စဥ္စားအေျဖရွာမႈ ပုံစံဟာလည္း အသြင္မတူႏုိင္ၾကပါဘူး။

ဒါေပမဲ့လည္း စဥ္စားအေျဖရွာမႈေတြမွာေတာ့ ေျပာင္းလဲတုိးတက္ေနတဲ့ ေခတ္သစ္ စီးပြားေရး အေျခအေနကုိ နားလည္သိရွိဖုိ႔ဟာ အင္မတန္မွ အေရးႀကီးပါတယ္။ ေခတ္သစ္စီးပြားေရး ျဖစ္ေပၚေနမႈႏွင့္ လက္ရွိစီးပြားေရး အက်ပ္အတည္းမ်ားကုိ ေလ့လာသုံးသပ္ရာမွာ ကမၻာ့စီးပြားေရး အင္အားႀကီးႏုိင္ငံမ်ား ျဖစ္ၾကတဲ့ ဂ်ပန္နဲ႔ ဂ်ာမဏီ ႏုိင္ငံေတြရဲ႕ အေၾကာင္းကုိ ယေန႔ တင္ျပသြားပါမယ္။

ဒီႏုိင္ငံေတြမွာ လက္ရွိျဖစ္ေပၚေနတဲ့ စီးပြားေရးဆုိင္ရာ အက်ပ္အတည္းေတြကုိ ေဖာ္ျပရင္း အေမရိကန္ႏုိင္ငံ အင္ဒီယားနား တကၠသုိလ္ဘြဲ႔ရ ျမန္မာစီးပြားေရး ပညာရွင္လူငယ္မ်ား တင္သြင္းခဲ့ေသာ (World Economic Chaos and Butterfly Effect) စာတမ္းနဲ႔ တခ်ဳိ႕ စီးပြားေရးပညာရွင္မ်ားရဲ႕ ဒႆနေတြကုိ စာဖတ္သူတုိ႔အား ေ၀မွ်ေပးခ်င္ပါတယ္။

ဂ်ပန္ (သုိ႔) အာရွက်ား

ဂ်ပန္ႏုိင္ငံ လူစည္ကားရာ တုိက်ဳိၿမိဳ႕မွာ ကမၻာ့စီးပြားေရးပ်က္ကပ္ေၾကာင့္ အုိးမဲ့အိမ္မဲ့ လူဦးေရအသစ္ တုိးမ်ားလာေနသည္။ ကမၻာမွာ စီးပြားေရးအားျဖင့္ ဒုတိယ အင္အားအႀကီးဆုံး ႏုိင္ငံျဖစ္သလုိ၊ ေနထုိင္ဖုိ႔ ေစ်းႀကီးၿပီး၊ လူေနမႈ အဆင့္အတန္း ျမင့္မားတဲ့ တုိင္းျပည္တခုလည္း ျဖစ္ပါတယ္။ ေလာေလာဆယ္ ႀကဳံေတြ႔ေနရတဲ့ ကမၻာ့စီးပြားေရးပ်က္ကပ္၏ အက်ဳိးဆက္ေၾကာင့္ ရာေပါင္းမ်ားစြာေသာ အုိးမဲ့အိမ္မဲ့ျဖစ္ေနၾကတဲ့ သူေတြဟာ အလုပ္အကုိင္သစ္ေတြရဖုိ႔ တန္းစီေစာင့္ဆုိင္းေနတာကုိ တိုက်ဳိမွာ ေတြ႔လာေနရပါတယ္။

ေဆာက္လုပ္ေရး ယာယီအလုပ္သမားဘ၀ျဖင့္ လုပ္ကုိင္ခဲ့တဲ့ အသက္ ၆၁ ႏွစ္ အရြယ္ရွိ ဂ်ပန္ အမ်ဳိးသားႀကီးကေတာ့ ဒါဟာ သူ႔အတြက္ ပထမဦးဆုံးအႀကိမ္ အုိးမဲ့အိမ္မဲ့ အေျခအေနကုိ ေရာက္ရွိခဲ့တာလုိ႔ စီအန္အန္ သတင္းဌာနကို ငုိယုိေျပာဆုိေနတယ္။ ခရစ္စမတ္မတုိင္မွီ သူအလုပ္လုပ္ကုိင္တဲ့ ကုမၸဏီက ပိတ္လာတာေၾကာင့္ သူဟာ အလုပ္လက္မဲ့ ျဖစ္ခဲ့ရၿပီး၊ မိသားစုေတြဆီမွာလည္း ေနထုိင္လုိ႔ မရတာေၾကာင့္ အုိးမဲ့အိမ္မဲ့ ဘ၀ကုိ ေရာက္ရွိသြားခဲ့တာလုိ႔ ေျပာဆုိတယ္။

ဂ်ပန္အစုိးရရဲ႕ ထုတ္ျပန္တဲ့ ကိန္းဂဏန္းအရ တုိက်ဳိၿမိဳ႕မွာ ေအာက္တုိဘာလမွ မတ္လအထိ ၈၅,၀၀၀ ယာယီအလုပ္သမားအျဖစ္ လုပ္ကုိင္ေနၾကသူေတြဟာ အလုပ္လက္မဲ့ ျဖစ္ၾကလိမ့္မယ္လုိ႔ ခန္႔မွန္းေျပာဆုိေနၾကပါတယ္။

ဂ်ာမဏီ (သို႔) ဥေရာပ က်ား

ဂ်ာမဏီဟာ ကမၻာမွာ ပထမ အမ်ားဆုံး ျပည္ပသုိ႔ တင္ပုိ႔ေရာင္းခ်ေနတဲ့ ႏုိင္ငံတခုျဖစ္တယ္။

၂၀၀၆ ခုႏွစ္ ဂ်ာမန္ အလုပ္သမားေရးရာဌာနက ထုတ္ျပန္ခဲ့တဲ့ စာရင္းအရ အလုပ္လုပ္ႏုိင္သူဦးေရ ၄၃ ဒႆမ ၆၆ သန္း ရွိပါတယ္။ ၂၀၀၇ ခုႏွစ္ ကမၻာ့ကိန္းဂဏန္းအရ ဂ်ာမဏီႏုိင္ငံရဲ႕ ျပည္ပသုိ႔ တင္ပုိ႔ေရာင္းခ်မႈ (Export) ဟာ အေမရိကန္ေဒၚလာ ၁၃၅၄ ဘီလီယံ (၁ ဒႆမ ၃၅၄ ထရီလီယံ) ရွိခဲ့ၿပီး၊ ကမၻာမွာ ပထမ အႀကီးမားဆုံး ျပည္ပသုိ႔ တင္ပုိ႔ေရာင္းခ်ေနတဲ့ ႏုိင္ငံတခုျဖစ္တယ္။

ဂ်ာမန္အစုိးရရဲ႕ ထုတ္ျပန္ေၾကညာတဲ့ ကိန္းဂဏန္းေတြအရ ၂၀၀၈ ခုႏွစ္ ႏုိ၀င္ဘာလမွာ ျပည္ပသုိ႔ တင္ပုိ႔ေရာင္းခ်မႈဟာ ရာစုႏွစ္ ၂ စုအတြင္း အနိမ့္ဆုံးအဆင့္ကုိ ေရာက္ရွိခဲ့တယ္။ ဒါဟာ ၁၉၉၀ ခုႏွစ္ ေအာက္တုိဘာလက စတင္ရင္ ပထမဦးဆုံး အနိမ့္ဆုံးအဆင့္ကုိ ေရာက္ရွိသြားတာျဖစ္ၿပီး၊ ျပည္ပသုိ႔ တင္ပုိ႔ေနမႈ တႏွစ္အတြင္း ၁၀ ဒႆမ ၆ ရာခုိင္ႏႈန္း က်ဆင္းခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ႏုိ၀င္ဘာလမွာ ဂ်ာမဏီရဲ႕ ထုတ္ကုန္ဟာ ၁၂ ရာခုိင္ႏႈန္းႏွင့္ သြင္းကုန္ကေတာ့ ၅ ဒႆမ ၆ ရာခုိင္ႏႈန္းထိ က်ဆင္းခဲ့ေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားတယ္။

ေလာေလာဆယ္ ဂ်ာမဏီႏုိင္ငံမွာ ကုမၸဏီ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားဟာ ကုန္ထုတ္လုပ္မႈေတြ ေလွ်ာ့ခ်ေနၿပီး၊ အလုပ္အကုိင္ေတြကုိလည္း ေလွ်ာ့ခ်ေနတာေတြ႔ရတယ္။ ဂ်ာမဏီႏုိင္ငံ၏ လက္ရွိစီးပြားေရး အေျခအေနဟာ ဒုတိယကမၻာစစ္ေနာက္ပုိင္း အဆုိးရြားဆုံး အေျခအေနကုိ ေရာက္ရွိေနတယ္လုိ႔ ဆိုပါတယ္။

စီးပြားေရးပညာရွင္မ်ား၏ သုံးသပ္ခ်က္

အေမရိကန္ စီးပြားေရးပညာရွင္နဲ႔ ျပည္ေထာင္စု ဗဟုိဘဏ္ အႀကီးအကဲေဟာင္း အယ္လန္ ဂရင္းစပင္းက ကမၻာ့စီးပြားေရးကုိ ႏွႈိင္းယွဥ္သုံးသပ္ေျပာဆုိခဲ့ရာမွာ အေမရိကန္ရဲ႕ စီးပြားေရးဟာ လွည္းတစီးရဲ႕ ၀န္း႐ုိးတခုျဖစ္ၿပီး၊ က်န္တဲ့ ကမၻာရွိ အျခားႏုိင္ငံေတြရဲ႕ စီးပြားေရးကုိ လွည္းရဲ႕ ေဒါက္တုိင္မ်ားအျဖစ္ တင္စားသုံးႏႈန္းခဲ့ဖူးပါတယ္။ ဆုိလုိတာက အေမရိကန္ရဲ႕ စီးပြားေရးဟာ တျခားႏုိင္ငံေတြကုိ သက္ေရာက္ႏုိင္ေစတယ္ဆုိတဲ့ အခ်က္ပါ။

အေမရိကန္မွာ အစုိးရက အေမရိကန္ ၀ါဂြမ္းစုိက္ပ်ိဳးတဲ့ လယ္သမားေတြကုိ ေငြေၾကးေထာက္ပံ့မႈေပးလုိက္ရင္ အာဖရိက က ႏုိင္ငံငယ္ေတြျဖစ္တဲ့ ၀ါဂြမ္းစုိက္ပ်ိဳးသူေတြကုိ ဒုကၡေရာက္ေစႏုိင္ပါတယ္။ အေမရိကန္ လယ္သမားေတြဟာ ၀ါဂြမ္းေတြ ပုိမုိထုတ္လုပ္ၿပီး၊ ကမၻာ့ေစ်းကြက္မွာ ေစ်းႏႈန္းခ်ဳိသာစြာၿဖင့္ တင္ပုိ႔ေရာင္းခ် ႏုိင္ၾကတယ္။ အစုိးရေထာက္ပံ့မႈ မရွိ၊ နည္းပညာလည္း မရွိ၊ လူကုိယ္တုိင္ စုိက္ပ်ဳိးထုတ္လုပ္ေနတဲ့ အာဖရိႏုိင္ငံမ်ားရွိ ၀ါထုတ္လုပ္ေနၾကတဲ့ အာဖရိကန္ လယ္သမားေတြအတြက္ေတာ့ အေတာ္ကို ဒုကၡေရာက္ၾကပါလိမ့္မယ္။ ထုတ္လုပ္မႈက သိပ္မရွိ၊ ေစ်းႏႈန္းကလည္း ကမၻာ့ေစ်းကြက္မွာ က်ဆင္းလာမွာမုိ႔ သူတုိ႔ကုိ အမ်ားႀကီး သက္ေရာက္လာေစႏုိင္တဲ့ အခ်က္ဆုိတာပါပဲ။

တခ်ဳိ႕ စီးပြားေရး ပညာရွင္ေတြကေတာ့ ႏုိင္ငံတႏုိင္ငံရဲ႕ စီးပြားေရးဟာ တျခားႏုိင္ငံေတြကုိ သက္ေရာက္ေစႏုိင္ေၾကာင္း ဒိုမီနီ သီအိုရီနဲ႔ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆုိခဲ့တယ္။ ဥပမာ- ၁၉၉၇ ခုႏွစ္ ဇူလုိင္လမွာ ထုိင္းႏုိင္ငံက သူတုိ႔ရဲ႕ ဘတ္ေငြကုိ ေလွ်ာ့ခ်ခဲ့တယ္။ ဒီေလွ်ာ့ခ်ခဲ့မႈေၾကာင့္ ျပည္တြင္း အရင္းအႏွီးအမ်ားစုဟာ အိမ္ယာေျမေစ်းကြက္ေတြမွာ နစ္ေနခဲ့တယ္။ အဲဒီေနာက္ စေတာ့ အစုရွယ္ရာ ေစ်းကြက္ေတြ က်ဆင္းခဲ့တယ္။ ထုိင္းႏုိင္ငံက စတင္ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ေငြေၾကးဆုိင္ရာ အက်ပ္အတည္းဟာ ထုိင္းႏုိင္ငံမွာ ရပ္မေနဘဲ အိမ္နီးခ်င္း အာရွႏုိင္ငံေတြ အပါအ၀င္ တကမၻာလုံးကုိ ပ်ံ႕ႏွံ႔သြားခဲ့တယ္။ ၁၉၉၇ ခုႏွစ္မွာ ျဖစ္ေပၚခဲ့တဲ့ အာရွစီးပြားေရး အက်ပ္အတည္း ျပႆနာဟာ ဒီေန႔ အေမရိကန္မွာ ရင္ဆုိင္ေနရတဲ့ စီးပြားေရးပ်က္ကပ္ႀကီးနဲ႔ အလားသ႑ာန္ တူပါတယ္။

ဒုိမီႏုိ သီအုိရီ

၂၀၀၇ ခုႏွစ္ ကမၻာ့စီးပြားေရး အင္အားႀကီးႏုိင္ငံျဖစ္တဲ့ အေမရိကန္ႏုိင္ငံက စတင္ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ စီးပြားေရး ၀႐ုန္းသုန္းကား ျဖစ္ေပၚၿခင္း၊ ပရမ္းပတာျဖစ္ျခင္း (Economic Chaos) ဟာ လွည္း၀န္႐ုိး က်ဳိးသြားတာမို႔ ၁၉၉၇ ခုႏွစ္မွာ ခံစားရမွာထက္ ႀကီးတာကေတာ့ ဧကန္ မလြဲပါဘူးလုိ႔ ဆုိတယ္။

၁၉၉၇ ခုႏွစ္ အာရွ ေငြေၾကးဆုိင္ရာနဲ႔ စီးပြားေရးဆုိင္ရာ အက်ပ္အတည္းျဖစ္ၿပီးေနာက္ ဒီလုိစိမ္ေခၚခ်က္မ်ိဳးေတြ ထပ္မံျဖစ္ႏုိင္၊ မျဖစ္ႏုိင္ ႏုိင္ငံတကာ စီးပြားေရးပညာရွင္ေတြက မွန္းဆၾကည့္ၾကတယ္။ နာမည္ေက်ာ္ ေဘာဂေဗဒ ပညာရွင္ ေပါလ္ခ႐ူမန္က ေနာက္ ၁၀ ႏွစ္အတြင္း တႀကိမ္ ႀကဳံႏုိင္စရာ ရွိေသးတယ္လုိ႔ ၂၀၀၀ ခုႏွစ္မွာ ေဟာကိန္းထုတ္ခဲ့တယ္။ ဂ်ပန္စီးပြားေရးပညာရွင္ အီဆူကီး ဆာကာတီဘရာကလည္း ကမၻာ့စီးပြားေရးဟာ ဗဟုိေရႊ႕ေျပာင္းမႈႀကီး ျဖစ္ေနၿပီး၊ ထုိေရႊ႕ေျပာင္းမႈဟာ ယခင္ကလုိ ႏုိင္ငံႀကီးတႏုိင္ငံမွ အျခားႏုိင္ငံတခုသုိ႔ ေရႊ႕ေျပာင္းမႈမ်ဳိး မဟုတ္။ ေျမကမၻာေပၚမွ မုိးေပၚဆုိက္ဘာစေပ့သုိ႔ ေရႊ႕ေျပာင္းမႈႀကီးျဖစ္တယ္။

ေျပာင္းလဲမႈဟာ လ်င္ျမန္လြန္းမွာျဖစ္လုိ႔ နည္းပညာ (Technology) မကုိင္ႏုိင္လွ်င္ ေရွာ့ခ္ (Shock) ဒဏ္ဟာ မခံမရပ္ႏိုင္ေလာက္ေအာင္ကို ျဖစ္သြားမယ္လို႔ ေဟာကိန္းထုတ္ခဲ့တယ္။ သူတုိ႔အဆုိအရ အစုိးရေတြဟာ ျပင္ဆင္မႈ မရွိဘူး၊ နည္းပညာကုိ အသုံးမခ်ဘူးဆုိရင္ ေနာင္ျဖစ္ေပၚလာမယ့္ စီးပြားေရး အက်ပ္အတည္းဟာ ၁၉၉၇ ခုႏွစ္ထက္ အဆေပါင္းမ်ားစြာ ပုိမုိခံစားရလိမ့္မယ္လုိ႔ ဆုိတယ္။ မဖြံ႔ၿဖိဳးေသးတဲ့ ႏုိင္ငံေတြ၊ ဆင္းရဲတဲ့ ႏုိင္ငံေတြဟာ ကမၻာ့စီးပြားေရး ဆူနာမီ လႈိင္းတံပုိးေအာက္မွာ သားေကာင္ေတြ ျဖစ္ၾကလိမ့္မယ္ ဆုိတာပါပဲ။

လြန္ခဲ့တဲ့ ၁၀ ႏွစ္က သူတုိ႔ရဲ႕ ေဟာကိန္းဟာ မွန္ကန္ေနေၾကာင္း ဒီေန႔ ျပသေနတယ္။ တခ်ဳိ႕ စီးပြားေရး ပညာရွင္ေတြကေတာ့ အစုိးရေတြ၊ ဥပေဒျပဳအမတ္ေတြ၊ ႏုိင္ငံေရးသမားေတြဟာ ႀကိဳတင္သိရက္နဲ႔ ဘာမွ ျပင္ဆင္မႈေတြ၊ ကာကြယ္မႈေတြ မလုပ္တဲ့အတြက္ အစုိးရေတြရဲ႕ တာ၀န္မဲ့ လုပ္ရပ္လုိ႔ စြပ္စြဲေျပာဆုိခဲ့ၾကတယ္။

မေန႔က အင္ဒီယားနားတကၠသုိလ္ (Indiana University) မွာ က်င္းပခဲ့တဲ့ ကမၻာ့စီးပြားေရး ကပ္ဆုိးအေၾကာင္း ေဆြးေႏြးသုံးသပ္ၾကတဲ့ စီးပြားေရးဆုိင္ရာ ႏွီးေႏွာဖလွယ္ပြဲမွာ အေမရိကန္မွာ ေနထုိင္ေနၾကတဲ့ စီးပြားေရး ေလ့လာသုံးသပ္ေနသူ ျမန္မာပညာရွင္မ်ားလည္း တက္ေရာက္ခဲ့ၾကတယ္။ ျမန္မာ စီးပြားေရးပညာရွင္မ်ားက (Butterfly Effect on World Economic Chaos) စီးပြားေရးဆုိင္ရာ စာတမ္းတေစာင္ တင္သြင္းခဲ့တယ္။

ဒီႏွီးေႏွာဖလွယ္ပြဲမွာ ကမၻာ့စီးပြားေရး ကပ္ဆုိးအေၾကာင္းနဲ႔ ပက္သက္ၿပီး၊ ျမန္မာစီးပြားေရး ပညာရွင္မ်ားက အက္ဒ၀ပ္လုိရင့္ဇ္ (Edward Lorenz) ရဲ႕ လိပ္ျပာအက်ဳိးသက္ေရာက္မႈ (Butterfly Effect) ကုိ ႏႈိင္းယွဥ္ၿပီး တင္ျပေဆြးေႏြးသြားတာ ၾကားခဲ့ရတယ္။

လိပ္ျပာ အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈဆုိတာ ဘာလဲ။

အတုိခ်ဳပ္ ရွင္းျပရရင္ေတာ့ ကမၻာ့ေရစီးေၾကာင္း ေျပာင္းလဲမႈဟာ ကမၻာ့ရာသီဥတုကုိ ေျပာင္းလဲသြားေစသလုိ၊ ကမၻာ့ရာသီဥတု ေျပာင္းလဲလာေနမႈဟာ ကမၻာ့ေရစီးေၾကာင္းကုိ ေျပာင္းလဲလာေစႏုိင္တဲ့ အခ်က္ဆုိတာ ကုိႏွဳိင္းယွဥ္ အသုံးခ်ေဖာ္ၿပသြားတာပါ။ ဒီ လိပ္ျပာ အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈဟာ ပရမ္းပတာျဖစ္ျခင္း သီအုိရီ (Chaos Theory) ကုိ သုံးသပ္ေလ့လာရာက ေတြ႔ရွိခဲ့တဲ့ ရွာေဖြေတြ႔ရွိခ်က္တခုပါ။ စီးပြားေရး၊ ႏုိင္ငံေရး၊ ရာသီဥတု ဆုိးရြားမႈ ျဖစ္ေပၚလာမႈအေပၚ ေနာက္ဆက္တြဲ ျဖစ္ေပၚလာမယ့္ သက္ေရာက္မႈ အေျခအေနေတြကုိ ေလ့လာသုံးသပ္ထားျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။

လိပ္ျပာ အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈ ပက္သက္ၿပီး၊ ျမန္မာျပည္ အားမာန္သစ္စာေပ စာအုပ္တုိက္က ထုတ္ေ၀တဲ႔ ေသာင္းထုိက္ (အၿငိမ္းစားဗုိလ္မွဴးႀကီး) ဘာသာျပန္ ေရးသားထားေသာ အမွန္တရား ျမတ္ႏုိးျခင္း စာအုပ္မွာ အက်ယ္တ၀င့္ ရွင္းျပထားဖူးတယ္။ ဒီ သီအုိရီကုိ စီးပြားေရးနယ္ပယ္မွာလည္း ေျပာဆုိသုံးစြဲလာေနၾကပါၿပီ။ ဒုိမီႏုိ သီအုိရီ လုိပါပဲ။ ႏုိင္ငံတႏုိင္ငံမွာ ျဖစ္ေပၚေနတဲ့ အေျခအေနဟာ အျခားႏုိင္ငံေတြကုိ သက္ေရာက္ေစႏုိင္တယ္ ဆုိတဲ့ အခ်က္ပါပဲ။


လိပ္ျပာ အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈ သီအုိရီ

ဦးေသာင္းထုိက္က အခုလုိ ဘာသာျပန္ေပးခဲ့ပါတယ္။ အက္ဒ၀ပ္လုိရင့္ဇ္ (Edward Lorenz) ဟာ မန္္ဆာခ်ဴးဆတ္ စက္မႈတကၠသုိလ္ (MIT) မွ ရာသီဥတုႏွင့္ ဇလေဗဒ ပညာရွင္တဦးပါ။ သူဟာ ေလတုိက္သည့္ ပုံစံ အနည္းငယ္ ေျပာင္း႐ုံႏွင့္ ရာသီဥတုကုိ မည္သုိ႔ ထိခုိက္လႊမ္းမုိးႏုိင္သည္ကုိ သိလုိေနခဲ့ေတာ့ စူးစမ္းမႈေတြ လုပ္ေနခဲ့ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ (၁၉၆၀ ခုႏွစ္မ်ားတြင္) လုိရင့္ဇ္ဟာ ေလပုံစံ အနည္းငယ္ ေျပာင္း႐ုံႏွင့္ ရာသီဥတု မည္သုိ႔ျဖစ္လာႏုိင္သည္ကုိ သူ႔ကြန္ျပဴတာ အေျဖထုတ္ရန္ စီစဥ္ခဲ့ၿပီး သူ႔ဓာတ္ခြဲခန္းမွ အျပင္ထြက္၍ ေကာ္ဖီေသာက္ အပန္းေျဖခဲ့ေလသည္။

အက္ဒ၀ပ္လုိရင့္ဇ္ ( Edward Lorenz)

သူ႔ဓာတ္ခြဲခန္းသုိ႔ ျပန္ေရာက္သည့္အခါ ကြန္ျပဴတာႀကီးက ထုတ္ေပးသည့္ ပုံကုိၾကည့္၍ လုိရင့္ဇ္သည္ အထူးအံၾသေန၏။ ေလတုိက္သည့္ပုံစံ အနည္းငယ္ေျပာင္းသြား႐ုံႏွင့္ ကမၻာ့ရာသီဥတု အႀကီးအက်ယ္ ေျပာင္းလဲသြားေစသည္ဟု ကြန္ျပဴတာက အေျဖထုတ္ေပးေလသည္။ လုိရင့္ဇ္ ေျပာတာကေတာ့ ဒီလိုပါ၊ ဘရာဇီးလ္ (ေတာင္အေမရိက) ႏုိင္ငံက လိပ္ျပာတေကာင္ အေတာင္တဖ်တ္ဖ်တ္ ခတ္႐ုံနဲ႔ အေမရိကန္ တက္ဆတ္ျပည္နယ္မွာ ေလျပင္းမုန္တုိင္းႀကီး က်ေရာက္ႏုိင္ပါသည္။ လိပ္ျပာ အေတာင္ခတ္၍ ျဖစ္ေပၚလာသည့္ ေလလႈိင္းမ်ားသည္ မုိင္ေပါင္းေထာင္ခ်ီ ေျပးသြား၍ လမ္းတေလွ်ာက္လုံး အျခားေလလႈိင္းမ်ားကုိ ထိခုိက္သြားကာ ေနာက္ဆုံး ရာသီဥတု တခုလုံးကုိ ေျပာင္းလဲသြားေစမည္ဟူေသာ သေဘာျဖစ္ေလသည္။

လုိရင့္ဇ္က လိပ္ျပာအေတာင္ခတ္သည္ကုိ ပမာႏႈိင္းေျပာဆုိခဲ့သည္ကုိ အစြဲျပဳ၍ ယင္း အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈကုိ လိပ္ျပာ အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈဟု ေခၚတြင္လာၾကသည္။

ဟုတ္ပါတယ္။ ေျမာက္အေမရိက က လိပ္ျပာတေကာင္ အေတာင္တဖ်တ္ဖ်တ္ ႐ိုက္ခတ္လုိက္မႈေၾကာင့္ အင္အားႀကီးမားတဲ့ ဆူနာမီလႈိင္းလုံးႀကီးဟာ ဘာလင္တံတုိင္း၊ မဟာတံတုိင္းနဲ႔ ဂ်ပန္ကြ်န္း ကမ္းေျခေတြဆီ တဘုန္းဘုန္း ျပင္းျပင္းထန္ထန္ ႐ိုက္ခတ္သြားေနပါၿပီ။ ။

ျမတ္စုိး