သိစပ္ျမင္ႏွံ႔ ျမန္မာ့ ပညာတတ္ အသင္းႀကီး

ဘုိဘုိလန္းစင္

လန္ဒန္ရွိ ျမန္မာမိတ္ေဆြတဦးအိမ္တြင္ ျမန္မာႏုိင္ငံ သုေတသနအသင္း ေရႊရတုအထူး စာေစာင္တအုပ္ ေကာက္လွန္ရာမွ စာရြက္တုိေလးတစ ထြက္က်လာပါသည္။

၁၉၈၁ က လန္ဒန္အေရွ႕တုိင္းႏွင့္ အာဖရိက ပညာရပ္မ်ားေက်ာင္းမွ ျမန္မာစာကထိက အႏၷာအဲေလာ့(OBE) က ျမန္မာႏုိင္ငံ သုေတသန အသင္းႏွင့္ စပ္လ်ဥ္းၿပီး ေမးျမန္းစာကုိ ယခု ျမန္မာစစ္အစုိးရေခတ္ အဏုျမဴဖခင္ႀကီး ဦးသိန္းဦးဘုိးေစာ က စက္မႈ(၁) ဝန္ႀကီးဌာန သုေတသနဌာန ကေန၍ ျပန္ၾကားစာျဖစ္ေနသည္။ ဖ်က္သိမ္းၿပီး သုေတသန အသင္းႏွင့္ စပ္လ်ဥ္းသည့္ ေနာက္ဆက္ တြဲကိစၥ အဝဝကုိ ထုိသုေတသနဌာနက ဆက္ၿပီး တာဝန္ယူမည္ ဟူပါသတတ္။ ဤကား အႏွစ္ ၇၀တုိင္ စခန္းႀကီးခဲ့ေသာ သုခမိန္ အသင္းတသင္း၏ ဇာတ္သိမ္းလည္း ျဖစ္ပါသည္။ အသင္းဖခင္ သတုိးသီရိသုဓမၼ ဖာနီဗယ္ႏွင့္ ဆရာလုစ္ စသည့္ မ်က္ႏွာျဖဴ ဆရာႀကီး မ်ားကုိ မရွဳစိမ့္၍ သမၼတႀကီး ဦးေနဝင္းက ဖ်က္ခုိင္းသည္ဆုိေသာ ပါးစပ္ပုံျပင္အေသးစိတ္ကုိ ဆရာဦးေသာ္ေကာင္းတုိ႔ ေမာင္ႏွမ ၊ ပါေမာကၡ ေဒါက္တာ ခင္ေမာင္ၾကည္ စသည့္ လူႀကီးမ်ားကုိ ေမးသင့္ပါသည္။

လန္ဒန္ေက်ာင္း ပိဋကတ္တုိက္တြင္ ထုတ္ေဝဆဲ ယုိးဒယားအသင္း ဂ်ာနယ္မ်ားကုိေတြ႔လွ်င္ Burma Research Society ၏ မူလေက်းဇူးရွင္ ခြန္ဖရဲဆြန္ဆာလရက္ ေခၚ ျမန္မာအမ်ိဳးသားဦးေအာင္သိန္းကုိ အမွတ္ရပါသည္။ ယုိးဒယားအသင္း၏ အက်ိဳးေဆာင္ လက္ေထာက္အတြင္းေရးမႉးလုပ္ရင္း အသင္းဂ်ာနယ္ကုိ ဆရာေဟာင္း ဦးထြန္းၿငိမ္း (စာေတာ္ျပန္ဝန္ေထာက္) ဆီသုိ႔ ပုိ႔ေပးရာ မစၥတာ ဖာနီဗယ္က ေတာင္းယူၿပီး စိတ္ဝင္စားတန္ရာေသာ ပုဂၢိဳလ္မ်ားကုိ လွည့္လည္ျပသ စည္းရုံးရာမွ ျမန္မာ အသင္း သေႏၶတည္ခဲ့ပါ၏။ မူလရွိၿပီး ဂရိတ္ၿဗိတိန္ႏွင့္ အုိင္ယာလန္ အာရွအသင္းေတာ္ ဂ်ာနယ္၊ အေမရိကန္ အေရွ႕တုိင္း အသင္းဂ်ာနယ္၊ အိႏၵိယ အႏၱီကြာရီ ဂ်ာနယ္၊ အေရွ႕ဖ်ား ျပင္သစ္ေက်ာင္း ဘူလက္တင္၊ လယ္တီဆရာေတာ္ကုိ ေမးျမန္း ဆည္းကပ္ေနေသာ လန္ဒန္ ပါဠိက်မ္း အသင္းစာစဥ္၊ ဟားဗတ္ အေရွ႕တုိင္း စာစဥ္၊ အိႏၵိယ ေရွးေဟာင္း သုေတသနဌာန အစီရင္ခံစာမ်ား၊ ေဂဇက္တီးယားမ်ား၊ ထုိ႔ျပင္ အဘြား မႏၱေလးအေၾကာင္းေရးလွ်င္ ကုိးကားတတ္သည့္ ၁၉၁၀ ထုတ္ ႏွစ္ဆယ္ ရာစုေခတ္ ျမန္မာႏုိင္ငံ ရွဳခင္းမ်ား ဆုိသည့္ စာအုပ္ႀကီးမ်ိဳးကလည္း ျမန္မာျပည္ကုိ ေလ့လာသူတစု မွီဝဲရာ BRS ၏ ေရေသာက္ျမစ္ မ်ားျဖစ္ေတာ့သည္။ ျမန္မာအသင္းထက္ အႏွစ္တရာမက ေစာေသာ အာရွအသင္းေတာ္ ဝက္ဆုိက္ကုိေတြ႔တုိင္း၊ ထုိထုိ အႏွစ္ ၁၅၀-၂၀၀ ေလာက္က ဂ်ာနယ္မ်ားကုိ JSTOR ကိန္းဘရစ္ခ်္ အြန္လုိင္း ဂ်ာနယ္ဆုိက္ စသည္တုိ႔တြင္ ဖတ္ရတုိင္း ကံကံငယ္ေခပါ လွေသာ ညီေမာင္ ျမန္မာအသင္းႏွင့္ ဆြတ္ခ်ဴရန္ခက္သည့္ JBRS ကုိ လြမ္းပါဘိသည္။


(၂)


အသင္းဂ်ာနယ္ ထြက္စက ေရးသားေလ့ရွိေသာ ဘာသာရပ္မ်ားတြင္ ျမန္မာျပည္ေလ့လာေရး၌ ခုကာလေခတ္စားေသာ ျပည္သူ႔ က်န္းမာေရး၊ ႏုိင္ငံေရးသိပၸံ၊ လူမႈ ကူညီေရးဆုိင္ရာ ဘာသာမ်ား မပါသည္ကုိ သတိျပဳမိၾကမည္။ ကုိလုိနီ အာဏာပုိင္မ်ားအတြက္ လက္ေတြ႔အသုံးက်ေသာ မႏုႆေဗဒ၊ ဘာသာေဗဒ၊ ဗုဒၶဘာသာ၊ သမုိင္းႏွင့္ စာေပ အႏုသုခုမ ပညာမ်ား အဓိက လုိက္စားၾက ေၾကာင္း ေတြ႔ရသည္။ ျမန္မာအမ်ိဳးသမီးမ်ား၏ လူမႈ လြတ္လပ္ခြင့္ အဆင့္အတန္း ျမင့္မားပုံႏွင့္ ပတ္သက္၍ ေရးသားေသာ စာတမ္းမ်ားမွာ ဂ်ာနယ္ေပၚစကပင္ ပါခဲ့သည္။ ျမန္မာထဲမွ ပထမဆုံး မဟာဝိဇၨာႏွင့္ မဟာဥပေဒဘြဲ႔ရ ဦးေမေအာင္၏ အသင္းဖြင့္ မိန္႔ခြန္းတြင္ ပါသကဲ့သုိ႔ ျမန္မာအေၾကာင္းကုိ ေျမျပင္တြင္ နယ္နိမိတ္မွတ္တုိင္ျပသမွ်သာ ပုိင္းျခားသိလုိသည္မဟုတ္၊ မြန္ဂုိနယ္အေသးစိတ္၊ အင္ဒုိခ်ိဳင္းနားေဒသတြင္ သက္ရွိသက္မဲ့အရာခပ္သိမ္း အသင္းႏွင့္မဆုိင္သည္မရွိ ဟူသည့္ စကားက ပညာကုိ ေဘာင္ခတ္မၾကည့္ေသာ အျမင္ႀကီးမႈကုိ ျပေနသည္။ ျမန္မာႏွင့္ ေက်ာခုိင္းနံစပ္ႏုိင္ငံမ်ားဆုိင္ရာ သမုိင္း၊ အတၳဳပၸတၱိ၊ ဓေလ့၊ ဗိသုကာ၊ အႏုပညာ၊ နကၡတၱ၊ ဗုဒၶဘာသာ၊ ေဘာဂေဗဒ၊ ဘူမိေဗဒ၊ ပထဝီဝင္၊ ရုကၡေဗဒ၊ ပါဏ (သတၱ)ေဗဒ၊ မုိးေလဝသ၊ ေဆးပညာ အေထြေထြေသာ ယဥ္ေက်းမႈ သိပၸံ စာေပတုိ႔ကုိ ေလ့လာရန္ဆုိသည့္ အသင္းရည္မွန္းခ်က္မွာ အထေျမာက္ခဲ့ၿပီဟု ထုတ္ေဝၿပီး ဂ်ာနယ္တုိ႔ကုိ ၾကည့္က သိရမည္။

ပါဠိပါေမာကၡ ဒူရြိဳင္ဇယ္၊ ဦးေမေအာင္၊ ဦးေရႊဇံေအာင္၊ေတာ္စိန္ခုိ၊ ေမွာ္ပီဆရာသိန္းတုိ႔မွာ အသင္းတည္စကပင္ ဝုိင္းဝန္းခဲ့ၾကသည့္ ပညာရွိမ်ားျဖစ္ၾကသည္။ ပုိးထုိးေနသည့္ ဂ်ာနယ္ေဟာင္းမ်ားကုိ လွန္လွ်င္ ပ်ဴစာကုိ ပထမဆုံးဖတ္ႏုိင္ေသာ ဗလက္ဒင္၊ မြန္ပညာ ရွင္ ဟာလီေဒး၊ လန္ဒန္တကၠသုိလ္ ျမန္မာ-အဂၤလိပ္ အဘိဓာန္၏ ဖခင္ ပါေမာကၡ စတီးဝပ္၊ ရန္ကုန္ ရာဇဝင္ျပဳစုသူ ပါေမာကၡ ပန္း၊ စာေရးဆရာ ေမာရစ္ေကာလစ္ႏွင့္ အေနာက္တုိင္း အေရွ ့တုိင္းသား ပညာရွင္အစုံ(ခ်က္၊ ဂ်ာမန္၊ ျပင္သစ္၊ တရုတ္၊ ဗီယက္နမ္၊ အိႏၵိယ) ၊ျမန္မာစာညြန္႔ေပါင္းက်မ္းျပဳ အေရးပုိင္ ဦးေက်ာ္ထြန္း၊ အဂၢမဟာပ႑ိတ ေဒါက္တာဆရာလင္း၊ ပါေမာကၡ ဦးေဖေမာင္တင္၊ ငါးပိ၏ အာဟာရတန္ဖုိးကုိ ေဖာ္ထုတ္ျပေသာ ဓာတုေဗဒဝန္(ဝန္ႀကီး) ဦးခ်စ္ေသာင္း၊ ရခုိင္ပညာရွိ ဦးစံေရႊဘု၊ ပုန္းမၾကည္ (ပုဗၺၾကယ္) ကုိေလ့လာေသာ ေက်ာက္စာဝန္ ဦးျမ၊ ဦးလူေဖဝင္း၊ ပါေမာကၡ ေဒါက္တာထင္ေအာင္၊ ပါေမာကၡ ဦးသိန္းဟန္ (ေဇာ္ဂ်ီ) ၊ ပါေမာကၡ ဦးဝန္ (မင္းသုဝဏ္) ၊ ဂီတပညာရွင္ ဦးခင္ေဇာ္ (K) ၊ ပါေမာကၡ ေဒါက္တာလွေဘ၊ ေဘာဂေဗဒပါေမာကၡ ေဒါက္တာ ထြန္းေဝႏွင့္ ဗဟုိဘဏ္ ဥကၠ႒ ေဒါက္တာေအးလႈိင္၊ စာၾကည့္တုိက္ပညာရွင္ ဦးသန္းထြတ္ (တုိက္စုိး)၊ ပါေမာကၡ ေဒါက္တာ သန္းထြန္း၊ ေဒါက္တာရီရီ၊ ေဒၚၾကန္၊ ျပင္သစ္ေရာက္ ဗီဗီယန္ဘ စေသာ သမုိင္းဆရာမ်ား၊ အဏုျမဴစြမ္းအင္ပညာရွင္ ေဒါက္တာ ဖရက္ဒီဘလွီ၊ မြန္ပညာရွိ ႏုိင္ပန္းလွ၊ ေဒါက္တာညီညီတုိ႔ထိ ပညာရွင္မ်ိဳးဆက္ ၃-၄ဆက္ ဆရာမ်ိဳးစုံ အျမင္မ်ိဳးစုံကုိ ေတြ႔ရမည္။ သူတုိ႔ ေတြ႔ခဲ့ မွတ္တမ္းျပဳ ဆန္းစစ္ခဲ့သည့္ ပညာရပ္အသိသစ္မ်ားကုိ အဂၤလိပ္စာတတ္ ႏုိင္ငံျခားသားမ်ား ဖတ္ရႈ အသုံးခ်ေနခ်ိန္ တြင္ ပညာလုိလားေသာ ျမန္မာလူငယ္မ်ားမွာ မက်က္တက်က္ပညာတတ္ေယာင္ေယာင္မ်ား၏ စာမႈိင္း မိေနရွာသည္ကုိ အသင္း ႀကီးကုိ မီလုိက္သည့္ လူႀကီးမ်ား စိတ္ေကာင္းမည္မဟုတ္။

ဂ်ာနယ္အျပင္ ပ်ိဳ ့၊ ေလွ်ာက္ထုံး၊ လူးတား၊ ဧခ်င္း၊ စာတမ္း စသည့္ ျမန္မာစာေဟာင္းေပေဟာင္း အုပ္ေရ ၅၀ေက်ာ္ ရွာေဖြ တည္းျဖတ္ ထုတ္ေဝခဲ့ရာ ကုိလုိနီေခတ္တြင္ နိမ့္က်ခဲ့ေသာ ျမန္မာစာေပဂုဏ္ ေပၚလြင္ထင္ရွားလာၿပီး ျမန္မာစာ မဟာဝိဇၨာတန္းထိ ဖြင့္လွစ္ႏုိင္ေရးတြင္ အေထာက္အပံ့ႀကီး ျဖစ္ခဲ့သည္။ ေရစႀကိဳ ခုံေတာ္ျဖတ္ထုံး၊ က်ပင္းတရားစာ၊ ေဒဝကုမၻာန္ျပဇာတ္၊ က်ည္းကန္ ရွင္ႀကီးေမတၱာစာ၊ တရုတ္ သံေရာက္ေမာ္ကြန္း၊ ေမြ႔ႏြန္းရကန္၊ ဦးစိန္တင္ (သိပၸံေမာင္ဝ) တည္းျဖတ္သည့္ ရတနာေၾကးမုံဝတၳဳ၊ ရာဇဝင္ေက်ာ္၊ ဇမၺဴဒီပ ဥေဆာင္းက်မ္း၊ ေရွးေဟာင္း လက္မႈ ပညာေပါင္းခ်ဳပ္က်မ္း၊ ဝဏၰေဗာဓန သတ္အင္း စသည့္ ရွားပါးေပမူ စာအုပ္မ်ားကုိ ပုံႏွိပ္အသက္ဆက္ေပးျခင္းျဖင့္ ေႏွာင္းလူတုိ႔ကုိ ေက်းဇူးျပဳခဲ့၏။ လုစ္ႏွင့္ေဖေမာင္တင္ သမီးေယာက္ဖ အဂၤလိပ္ လုိ ျပန္ဆုိေသာ မွန္နန္းရာဇဝင္မွာလဲ အသင္းထုတ္စာတအုပ္ေပ။ စစ္ႀကီးမတုိင္ခင္က ၈၈ ႏွစ္ရြယ္သူ ေရႊဘုိၿမိဳ ့ အေဝးေရာက္မင္း ဦးေအာင္ႀကီးကုိ ပင့္ဖိတ္၍ စဝ္ျမဧၾကည္၊ ေဒလီညြန္႔ႀကီး၊ ဒီးဒုတ္ဆရာခ်ိဳ၊ ဦးခင္ေဇာ္ (K) ႏွင့္ သီေပါေစာ္ဘြား နရည္းဝုိင္းေတာ္သား မ်ားအကူအညီႏွင့္ သြင္းခဲ့ေသာ အဲ၊ အန္၊ သီခ်င္းခံ၊ ႀကိဳး၊ ပတ္ပ်ိဳး၊ ေျမွာက္စည္ စသည့္ ျမန္မာေတးဓာတ္ျပားမ်ားကုိ အင္တာနက္ ေခတ္ႀကီးတြင္ ျမန္မာသံစစ္စစ္ ကမၻာကသိဖုိ႔ ပုိအေရးႀကီးသည္က ျမန္မာတုိ႔လည္း သိဖုိ႔ ျဖန္႔ျဖဴးသင့္ပါသည္။


(၃)


ယခုလုိ အသင္း ႏွစ္ တရာျပည့္ခ်ိန္တြင္ ေဒါက္တာသန္းထြန္း ကုိးကားေလ့ရွိေသာ ပုဂံဘုရားတဆူက မင္စာတြင္ပါေသာ “သြားရန္ခရီးကား ေဝးေသး၏။ ေျခသာလွ်င္ ယာဥ္ရွိကုန္၏” ဟူေသာ စာေၾကာင္းကုိသာ သတိရေနမိေတာ့သည္။ ဆရာ ဂ်ပန္မွ ျမန္မာျပည္ျပန္ေရာက္ကတည္းက ေရးစရာ သုေတသန ဂ်ာနယ္မရွိေတာ့သျဖင့္ အျပင္မဂၢဇင္းေပါင္းစုံတြင္ ထည့္သြင္း သြားခဲ့ရေလ သည္။ သူ႔ေလာက္ ကံမေကာင္းေသာ ဆရာႀကီးဆရာမႀကီးမ်ား၏ လက္ရာမ်ားမွာ တိမ္ျမဳပ္ခဲ့ရၿပီး ျပင္ပပညာရွင္မ်ား၏ သုေတသန ေတြ႔ရွိခ်က္မ်ား ျမန္မာျပည္တြင္ လူသိနည္း ခဲ့ရသည္။ မွတ္မွတ္ရရ စကၤာပူတြင္ က်င္းပေသာ ျမန္မာျပည္ေလ့လာေရးကြန္ဖရင့္ သြားစဥ္က ေတြ႔သည့္ အျဖဴအဝါ ပညာရွိအမ်ားစုကုိ ျမန္မာပညာရွိေတာတြင္ ႀကီးေသာ က်ေနာ္က မၾကားဘူး ျဖစ္ေနသည္ကုိ သတိရေသးေတာ့။

အေမရိကမွ ထုတ္သည့္ ျမန္မာပညာရပ္မ်ား ဂ်ာနယ္ ဝက္ဆုိက္၊ လန္ဒန္ အေရွ႕တုိင္း ေက်ာင္းထုတ္ ျမန္မာျပည္သုေတသန အြန္လုိင္းဘူလက္တင္စသည္တုိ႔ကုိ ျပည္တြင္းတြင္ လူသိနည္းသလုိ ရန္ကုန္ထုတ္ ျမန္မာသမုိင္း သုေတသန ဂ်ာနယ္မွာလဲ အျပင္မပ်ံ႕လွ။ မဆလ ေခတ္အေမြ ပညာပေဒသာဂ်ာနယ္မွာလဲ ဇီဝိန္ခ်ဳပ္ခဲ့ၿပီ။ ျမန္မာဝိဇၨာႏွင့္ သိပၸံပညာရွင္မ်ားအဖြဲ႔၊ ေဆးပညာရွင္ မ်ားအဖြဲ႔၊ စုိက္ပ်ိဳးေရး၊ သစ္ေတာႏွင့္ ေမြးျမဴေရး ေရလုပ္ငန္းပညာရွင္မ်ား စသည့္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ခင္ညြန္႔ လက္ထက္ ဖြဲ႔ခဲ့သည့္ ပညာရွင္ အသင္းမ်ားမွာလည္း အျပည္ျပည္မွ ပညာရပ္ဝန္းႏွင့္ ေႏွာင္ႀကိဳးမဲ့ ထိေတြ႔ခြင့္ မရွိ။ ပညာမွာ အာဏာ၏ အသုံးခ်လက္နက္အျဖစ္ အင္တာနက္ေခတ္ေရာက္မွ ညံ့ၾကရရွာသည္။

ေကာင္းျမတ္ေသာအနာဂတ္ကုိ ဖန္တီးရန္ အတိတ္ကုိျပန္လည္သုံးသပ္ၿပီး ပစၥဳပၸန္ကုိ အသုံးခ်ျခင္းသည္ တုိင္းႀကီးျပည္ႀကီး လူမ်ိဳးႀကီးတုိ႔ ထုံးတမ္းဟူေသာ စကားကုိ ျမန္မာျပည္တြင္ သိၾကေတာ့ဟန္မတူ။ တရုတ္နန္းထုံးစံကုိလုိက္ကာ မွတ္ထားသည့္ ေရွးျမန္မာမင္းလက္ထက္ နန္းတြင္းမွတ္တမ္းေတြ ပါေတာ္မူၿပီးေနာက္ မီးရႈိ႕ခံရၿပီး သမုိင္းေဖ်ာက္ခံရသကဲ့သုိ႔ တုိင္းျပည္၏ သမုိင္းဓေလ့ ပညာရပ္တုိ႔မွာလည္း ေဖ်ာက္ဖ်က္ အသြင္ေျပာင္း ႏုိင္ငံေရးအျမတ္ထုတ္မႈ မ်ိဳးစုံလက္ခ်က္ႏွင့္ ပ်က္စီးခဲ့ရသည္။

ကုိလုိနီအာဏာပုိင္ ပညာတတ္အသုိင္းအဝုိင္းက ဝါသနာအေလ်ာက္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအက်ိဳးငွာ ဖြဲ႔သည္ဆုိေသာ အသင္းကမွ ျမန္မာမႈ ေလ့လာထိန္းသိမ္းေရးတြင္ မ်ားစြာ အက်ိဳးျပဳခဲ့ေသးသည္။ ျမန္မာႏုိင္ငံ သုေတသန အသင္းႏွင့္ အလားတူ ပညာသုိက္မ်ား အဖတ္ မတင္ခဲ့သည့္ ထုံးကုိေထာက္ၿပီး မ်ိဳးခ်စ္ဟု ကုိယ့္ကုိယ္ကုိယ္ သတ္မွတ္ေသာ ျမန္မာစစ္ဘက္ အရပ္ဘက္ႏုိင္ငံေရးအုပ္စုမ်ား အေနႏွင့္ သုေတသနႏွင့္ ပညာေရးကုိ ျမွင့္မွ တုိင္းျပည္ႀကီးပြားမည္မွန္း အျမန္ဆုံး လက္ေတြ႔ သေဘာေပါက္ၾကဖုိ႔ ေမတၱာရပ္ပါ၏။


(မတ္ ၂၉ တြင္ က်ေရာက္ခဲ့ေသာ ျမန္မာႏုိင္ငံ သုေတသန အသင္း (၁၉၁၀-၁၉၈၀) အႏွစ္တရာျပည့္ အမွတ္တရေဆာင္းပါးစာ)